Μεσσιανισμός και ιστορικός υλισμός στη σκέψη του Βάλτερ Μπένγιαμιν και το ζήτημα της συλλογικής μνήμης
Τίτλος:
Messianism and historical materialism in Walter Benjamin's discourse and the question of collective memory
Κύρια Υπευθυνότητα:
Παππά, Ελένη Β.
Επιβλέπων:
Τσίρος, Νικόλαος Δ.
Θέματα:
Keywords:
Βάλτερ Μπένγιαμιν, μεσσιανισμός, ιστορικός υλισμός, συλλογική μνήμη, πολιτικό υποκείμενο Walter Benjamin, messianism, historical materialism, collective memory, political agency
Ημερομηνία Έκδοσης:
2019
Εκδότης:
Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών
Περίληψη:
Βάλτερ Μπένγιαμιν: φιλόσοφος της ελπίδας ή της απελπισίας; Η παρούσα διπλωματική εργασία υποστηρίζει μάλλον το πρώτο, δηλαδή την ελπίδα. Στην εισαγωγή υποστηρίζεται ότι ένας θεωρητικός συμβιβασμός μεταξύ μεσσιανισμού και ιστορικού υλισμού μέσω της “ εκλεκτικής συγγένειας ως μεθόδου” αποτελεί πιθανότατα θέση που χρίζει κριτικής. Το βασικό επιχείρημα είναι ότι μια αναλογική θεώρηση συσκοτίζει τη διακριτή λειτουργία τους στην, κατά τα άλλα, συχνά περίπλοκη και ασαφή θεώρηση του Μπένγιαμιν. Το κεφάλαιο Α' εστιάζει στο ιστορικό πλαίσιο του πολιτικού μεσσιανισμού την εποχή των νεανικών χρόνων του Μπένγιαμιν. Τονίζεται ότι το μεσσιανικό στοιχείο χαρακτήριζε μια σειρά πολιτικών τελεολογίων, συμπεριλαμβανομένης της νεωτερικής σημασίας της έννοιας “πρόοδος”. Υποστηρίζεται ότι η οικειοποίηση του μεσσιανικού στοιχείου από τον Μπένγιαμιν, παραδόξως, αποβλέπει στην αποσύνδεσή του από τη μελλοντολογία , προσκαλώντας μας, έτσι, σε αναστοχασμό της κατηγοριοποίησης του λόγου του ως “Πολιτική Θεολογία”, μιας και φαίνεται να εναντιώνεται σαφώς σε κάθε μεταφυσική του κράτους. Επίσης, αναδεικνύονται εκείνες οι ακαδημαϊκές φωνές που προσεγγίζουν την κατηγορία “διάσωση” στην κοσμική της διάσταση και διερευνώνται οι φιλοσοφικές της καταβολές (πχ Λάιμπνιτς και Πλάτων).Το κεφάλαιο Β' συζητά την εκλεκτική πρόσληψης του ιστορικού υλισμού από τον Μπένγιαμιν και της σύνθεσής του με τις θεωρητικές του αναζητήσεις στην αισθητική και την εμπειρία. Ασκείται κριτική στην τάση ερμηνείας του έργου του μέσω της Φροϊδικής οδού, η οποία υπερψυχολογικοποιεί τον τρόπο που ο Μπένγιαμιν προσεγγίζει την εμπειρία. Αντιθέτως, προτείνεται η παρατήρηση της κοινωνικής και συλλογικής διάστασης που της αποδίδει. Η κριτική βάλλεται εναντίον των τελεσίδικων εκείνων ερμηνειών που επιχειρούν να παρουσιάσουν την “ατροφία της εμπειρίας” ως σημάδια απελπισίας ή ως την απόλυτη αδρανοποίηση του πολιτικού υποκειμένου. Κατόπιν, αναλύεται η βασική διαφορά μεταξύ Μπένγιαμιν και Μαρξ σχετικά με το ρόλο της ιστορικής ανάμνησης των κοινωνικών αγώνων του παρελθόντων στην διαμόρφωση ενός ανατρεπτικού παρόντος. Εδώ τονίζεται ότι η ιστορική συνθήκη εντός της οποίας διαμορφώνεται το ύστερο έργο του Μπένγιαμιν είναι καίριας σημασίας. Η επικράτηση του ναζιστικού καθεστώτος εξηγεί το είδος κριτικής του Μπένγιαμιν εναντίον του πολιτικού εφησυχασμού. Ο Μπένγιαμιν σαφώς μας προειδοποιεί για τη μετατροπή του ιστορικού υλισμού και της παράδοσης του Μαρξισμού σε μια ακόμη τελεολογία της προόδου. Το τελευταίο κεφάλαιο αναζητά την επικοινωνία μεταξύ του έργου του Μπένγιαμιν για την ιστορία και τη μνήμη με τον κλάδο σπουδών της συλλογικής μνήμης. Πολλοί μελετητές έχουν ενσωματώσει κατηγορίες-κλειδιά από το έργο του Μπένγιαμιν στη θεωρητική τους φαρέτρα. Αυτή η σχετικά πρόσφατη τάση μας βοηθά να κατανοήσουμε ότι το έργο του Μπένγιαμιν έχει πολύ μεγαλύτερο ενδιαφέρον για τη θεωρία κοινωνικών κινημάτων από ότι νομίζαμε παλαιότερα. Η Μπενγιαμινική “διάσωση της ιστορίας” σαφώς βρίσκει μια παραγωγική θεωρητική εργαλειοποίηση στις συζητήσεις περί λογιακής οριοθέτησης. Η αλληλεπίδραση μεταξύ συλλογικής μνήμης και συλλογικής πολιτικής δράσης βρίσκει στον Μπένγιαμιν μια πολύτιμη πηγή διανοημάτων και, κυρίως, μας υπενθυμίζει ότι η συλλογική μνήμη αποτελεί πεδίο μάχης για την πολιτική ζωή και καθοριστικό παράγοντα στην γέννηση του πολιτικού υποκειμένου.
Abstract:
Walter Benjamin: a philosopher of hope or of hopelessness? This Thesis cautiously argues for the former. The introduction discusses why a philosophical reconciliation between messianism and historical materialism via “elective affinities as a method” might be a debatable proposition. The core argument is that an analogical treatment obscures the distinct function of each in Benjamin’s elusive philosophical structure. Chapter A focuses on the historical context of political messianism in the young Benjamin's era. I emphasize that messianism was bound up with a plenitude of political teleologies, including the enlightened notion of progress. I argue that Benjamin’s appropriation of the messianic discourse, paradoxically, disentangles it from its ties to futurity, allowing us to wonder whether we can speak with ease of Political Theology, since his discourse appears to go against the metaphysics of the state. Moreover, I promote those scholarly views that investigate the profane signification of the term redemption, and explore its transgression from its philosophical roots (i.e. Leibnitz and Plato). In chapter B, I seek to present how his ecclectic reception of marxism amalgamates with his aesthetico-experiential perusals. I argue against an overemphasis on a Freudian understanding that psychologizes his rendition of experience. Rather, I attempt to present the social and collective dimensions he ascribes to it. I take a critical stance towards those final judgements seeking to present his “atrophy of experience” as a sign of hopelessness or an absolute deactivation of political agency in capitalism. I, then, turn to the basic difference between Benjamin and Marx concerning the role of remembrance of past struggles in building a subversive momentum at the present time. Here, I highlight that Benjamin’s historical context amidst the rise of the Nazi regime is pivotal in his criticism against political quietism and a warning against turning historical materialism into yet another teleology of progress. In Chapter C, I contemplate how Benjamin’s discourse on remembrance and history communicates with the field of collective memory studies. Many scholars have embedded key Benjaminian notions in their conceptual armature. This relatively new development helps us understand why Benjamin’s work is indeed of interest to social movement theory; his “redemption of history” can be related to the notion of discursive framing. The interplay between collective memory and collective political action finds in Benjamin a valuable source of concepts and reminds us that collective memory is a battlefield for politics and a decisive factor in the development of political agency.
Περιγραφή:
Διπλωματική εργασία - Πάντειο Πανεπιστήμιο. Τμήμα Κοινωνιολογίας, ΠΜΣ "Κοινωνιολογία", κατεύθυνση Κοινωνικός Αποκλεισμός και Ανθρώπινα Δικαιώματα, 2019
