Άστεγοι και νεοάστεγοι στην Αθήνα : ποιοτική προσέγγιση φαινομένων κοινωνικού αποκλεισμού
Τίτλος:
Homeless and “new-homeless” in Athens : qualitative approach to social exclusion's phenomena
Κύρια Υπευθυνότητα:
Λεομπίλλα, Φωτεινή Τ.
Επιβλέπων:
Κυριαζή, Νότα
Θέματα:
Κοινωνικός αποκλεισμός Άστεγοι -- Ελλάδα Social isolation Homeless persons -- Greece
Keywords:
Κοινωνικός αποκλεισμός, μορφές κοινωνικού αποκλεισμού, έλλειψη στέγης, ποιοτικές μέθοδοι έρευνας. Social exclusion, forms of social exclusion, homelessness, qualitative research methods
Ημερομηνία Έκδοσης:
2012
Εκδότης:
Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών
Περίληψη:
Στη παρούσα διπλωματική εργασία, η οποία γίνεται στα πλαίσια του Π.Μ.Σ. Κοινωνιολογίας, κατεύθυνση “Κοινωνικός Αποκλεισμός και Μειονότητες”, εξετάζεται το θέμα των αστέγων στην Αθήνα. Πιο συγκεκριμένα, θεωρώντας τη κατάσταση του αστέγου ως μία μορφή κοινωνικού αποκλεισμού και μάλιστα πολλαπλού, θελήσαμε να διερευνήσουμε το προφίλ των αστέγων, καταγράφοντας τα κοινωνικοδημογραφικά τους χαρακτηριστικά (φύλο, ηλικία, μόρφωση, οικογενειακή κατάσταση, επάγγελμα, εισόδημα, τόπο καταγωγής, τόπο διαμονής), την δική τους εκτίμηση για τους αιτιακούς παράγοντες που τους κατέστησαν άστεγους αλλά και τις στρατηγικές επιβίωσης που εφαρμόζουν όσο είναι άστεγοι προκειμένου ν’ ανταπεξέλθουν σε θέματα όπως ο ύπνος, η σίτιση, η ατομική υγιεινή, η ένδυση και υπόδηση καθώς και η αντιμετώπιση προβλημάτων που σχετίζονται με την υγεία τους, την ασφάλειά τους, τη γραφειοκρατία ή το νόμο. Επίσης καταγράψαμε το πώς οι ίδιοι αξιολογούν τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν, ζητώντας τους να μας πουν κατά σειρά προτεραιότητας, ποια είναι τα βασικότερα προβλήματα που έχουν να επιλύσουν και βέβαια τους ζητήσαμε να προτείνουν οι ίδιοι λύσεις που θεωρούν πως θα βοηθούσαν προς αυτή τη κατεύθυνση. Προσπαθήσαμε επίσης να «ανιχνεύσουμε» το θέμα της σχέσης τους με την οικογένεια, τους φίλους, συνεργάτες-συναδέλφους, πριν και μετά (δηλαδή πριν καταστούν άστεγοι και μετά από αυτό το γεγονός). Όλα τα παραπάνω έγιναν, έχοντας συνεχώς κατά νου το ότι βρισκόμασταν μπροστά σε μια κοινωνική ομάδα που βιώνει πολλαπλούς αποκλεισμούς εξαιτίας της έλλειψης στέγης. Συνεπώς μέσα από τα ερωτήματα που θέταμε, ερευνούσαμε αν και κατά πόσο οι ίδιοι αισθάνονται κοινωνικά αποκλεισμένοι καθώς και τις διαστάσεις και μορφές αυτού του αποκλεισμού. Παράλληλα, έχοντας ως αφόρμηση τις δυο βασικές θεωρητικές προσεγγίσεις γύρω από την έλλειψη στέγης (δομικές και ατομοκεντρικές θεωρίες), θελήσαμε να αναδείξουμε αιτιακούς παράγοντες για την έλλειψη στέγης, έτσι όπως αυτοί προέκυπταν μέσα από το λόγο των ίδιων των υποκειμένων της έρευνας, διαπιστώνοντας με αυτό το τρόπο πως σε ένα σύνθετο φαινόμενο όπως η έλλειψη στέγης, συνυπάρχουν τόσο δομικά όσο και ατομοκεντρικά αίτια που το προκαλούν. Άλλωστε οι κοινωνικές και ατομικές αιτίες δεν είναι απόλυτα διακριτές στο πρόσωπο του αστέγου. Η υπέρμετρη εστίαση στις ατομικές αιτίες της έλλειψης στέγης, περιορίζει τη δομική προσέγγιση και το αντίστροφο. Ο τρόπος για να αναδειχθούν αυτά ήταν η διεξαγωγή ποιοτικής έρευνας και πιο συγκεκριμένα έρευνας πεδίου, η οποία πραγματοποιήθηκε στο Κέντρο Ημέρας Αστέγων της Μ.Κ.Ο. «Κλίμακα», από τον Σεπτέμβριο του 2012 έως και τον Ιανουάριο του 2013, στα πλαίσια της οποίας προβήκαμε στη λήψη δέκα ημιδομημένων συνεντεύξεων. Προκειμένου να επιλέξουμε το δείγμα μας φροντίσαμε, έχοντας κατά νου άλλες, σχετικές με το θέμα μας, έρευνες, να επιλέξουμε όσους μας παραχώρησαν συνεντεύξεις με τρόπο που, τουλάχιστον από τα δημογραφικά τους χαρακτηριστικά, να εξασφαλίζεται μια σχετική αντιπροσωπευτικότητα ως προς την κοινωνική ομάδα που θέλαμε να μελετήσουμε. Εφαρμόσαμε δηλαδή για την επιλογή του δείγματός μας κυρίως τη μέθοδο του διαθέσιμου δείγματος αλλά ταυτόχρονα προσπαθήσαμε σε κάποιο βαθμό να εφαρμόσουμε και δειγματοληψία αναλογίας, επιλέγοντας από τα διαθέσιμο δείγμα εκείνες τις περιπτώσεις που ως προς κάποια χαρακτηριστικά προσεγγίζουν τη σύνθεση της υπό έρευνα κοινωνικής ομάδας.1 Στο στάδιο της ανάλυσης προβήκαμε σε ποιοτική ανάλυση περιεχομένου, ορίζοντας ως μονάδα ανάλυσης το συνολικό κείμενο των απομαγνητοφωνημένων συνεντεύξεων, αντιπαραθέτοντας τα δεδομένα μας με αρχικές, δοκιμαστικές κατηγορίες οι οποίες τροποποιούνταν κατά την ερευνητική διαδικασία ώστε να πάρουν την τελική τους μορφή. Άλλωστε, όπως χαρακτηριστικά αναφέρει η Κυριαζή, «αναλόγως με το πόσο κατάλληλες αποδεικνύονται οι κατηγορίες στη πράξη, τροποποιούνται ή οριστικοποιούνται»2 Τα ευρήματα της επιτόπιας έρευνας παρουσιάζονται στο δεύτερο μέρος της παρούσας διπλωματικής εργασίας. Θέλουμε να πιστεύουμε ότι, η σύνθεση των ευρημάτων που προέκυψαν μέσω της παρατήρησης και των συνεντεύξεων, η βιβλιογραφική έρευνα που προηγήθηκε γύρω από θέματα κοινωνικού αποκλεισμού και των θεωρητικών προσεγγίσεών του καθώς και η μελέτη άλλων, σχετικών με το θέμα μας, ερευνών, βοήθησαν στη καλύτερη κατανόηση από μέρους μας του φαινομένου που καλούμασταν να μελετήσουμε, στην ανάδειξη αιτιακών παραγόντων καθώς και στη παράθεση προτάσεων που θα μπορούσαν να συμβάλλουν στην αποτελεσματικότερη αντιμετώπισή του. Η έλλειψη στέγης φαίνεται να αποτελεί όχι μόνο μία μορφή κοινωνικού αποκλεισμού, αλλά ταυτόχρονα να προκαλεί, “πυροδοτεί”, σε όσους περιέρχονται σε αυτή τη κατάσταση και άλλες μορφές κοινωνικού αποκλεισμού, καθώς τα υποκείμενα της έρευνάς μας, υφίστανται αποκλεισμό από την αγορά εργασίας, από την πρόσβαση σε δημόσια αγαθά όπως η εκπαίδευση και η υγεία, βιώνουν απομόνωση από το οικογενειακό και φιλικό περιβάλλον, εν ολίγοις αδυνατούν ή δυσκολεύονται σε πολύ μεγάλο βαθμό, να συμμετέχουν στην οικονομική, κοινωνική και πολιτική ζωή και/ή η πρόσβασή τους σε εισοδήματα και άλλους πόρους (προσωπικούς, οικογενειακούς και πολιτισμικούς) είναι τόσο ανεπαρκής ώστε αποκλείονται από το να απολαμβάνουν ένα επίπεδο διαβίωσης που θεωρείται αποδεκτό από την κοινωνία στην οποία ζουν.
Abstract:
Τhis thesis, which is part of the MSC of Sociology, "Social Exclusion and Minorities", discusses the issue of homelessness in Athens. More specifically, considering the state of homelessness as a form of multiple social exclusion, we attempted to investigate the profile of homelessness, recording the social-demographic characteristics (gender, age, education, marital status, occupation, income, place of origin, place of residence) , their own appreciation for causative factors that made them homeless and their survival strategies to n 'handle issues such as sleep, feeding, personal hygiene, clothing and footwear as well as troubleshooting related to their health, safety, to bureaucracy, or the law. We also recorded how they evaluate the problems that they face, asking them to tell us in order of priority, their main problems and we asked them to propose possible solutions. We also tried to "investigate" their relationship with family, friends, co-workers, before and after (before becoming homeless and after this fact). During our research we had constantly in mind the fact that we face a social group that experiences multiple exclusion because of homelessness. Therefore through our questions, we research if they see themselves as a socially excluded group and to what extend, plus the dimensions and forms of this exclusion. Having as starting the two main theoretical approaches around homelessness (structural and individualistic theories), we wanted simultaneously to highlight causative factors for homelessness, as they arise through their speech. This way we found that in a complex phenomenon such as homelessness coexist both structural and individual causes. Besides the social and individual causes are not entirely distinct in the face of homelessness. Excessive focus on individual causes of homelessness, reduce the structural approach and vice versa. In order to achieve all above we performed a qualitative research, specifically a field area research, accomplishing ten semistructured interviews, from September 2012 to January of 2013 at the NGO “KLIMAKA” 's Day Center for Homeless. In order to select our sample, we observed relevant surveys, choosing those we would interviewed in a way to ensure a kind of representativeness, at least in their demographic characteristics. It means that for the selection of our sample we applied mainly the method of available samples. Supplementary we tried to apply the ratio sampling method by choosing from the available sample, those cases that suit, at least to some features, to the composition of the researching social group. The research findings appear to the second part of our thesis. We believe that by synthesizing observation's and interviews' s findings, in additional to the relevant literature research (theoretical approaches of social exclusion) and the study of other, relevant to our topic, surveys, it helped us to accomplish a better understanding of homelessness, as well as to emerge causal factors and quote proposals that could contribute to confront this phenomenon better and more effectively. Homelessness seems to be not only a form of social exclusion, but simultaneously causes, "triggers", to those who get into this situation, other forms of social exclusion, whereas subjects of our research, are excluded from the labor market, having no access to public goods such as education and health, experiencing isolation from family and friends, in short, they are unable or having a lot of difficulties to participate in economic, social and political life and / or their access to income and other resources (personal, family and cultural) is so inadequate that prevents them to enjoy such a standard of living as is acceptable by the society in which they live.
Περιγραφή:
Διπλωματική εργασία - Πάντειο Πανεπιστήμιο. Τμήμα Κοινωνιολογίας, ΠΜΣ, κατεύθυνση Κοινωνικός Αποκλεισμός και Μειονότητες, 2012
