Η καλλιτεχνική σκηνή της Κυψέλης και η σχέση της με την αστική αναζωογόνηση της περιοχής
Τίτλος:
The art scene of Kypseli and its relation to the urban regeneration of the area
Κύρια Υπευθυνότητα:
Κρίκη, Δανάη Χ.
Επιβλέπων:
Μιχαηλίδου, Μάρθα
Θέματα:
Keywords:
Καλλιτεχνική σκηνή της Κυψέλης, αστική αναζωογόνηση, εξευγενισμός, σχέση εξευγενισμού και πολιτισμού, Κυψέλη Art scene of Kypseli, urban regeneration, gentrification, relationship between gentrification and culture, Kypseli
Ημερομηνία Έκδοσης:
2023
Εκδότης:
Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών
Περίληψη:
Την παρούσα στιγμή η Κυψέλη βιώνει μια πολιτιστική αναζωογόνηση, με τον αριθμό των χώρων τέχνης που δραστηριοποιούνται στην περιοχή να πολλαπλασιάζεται την τελευταία πενταετία. Ταυτόχρονα, οι τιμές των ενοικίων αυξάνονται σημαντικά, ενώ το τοπίο της περιοχής δέχεται συνεχείς επεμβάσεις (όπως ανακαινίσεις κτιρίων, αναπλάσεις πλατειών, δημιουργία δύο στάσεων μετρό) γεγονός που δημιουργεί ερωτήματα για τη δυνατότητα παραμονής των λιγότερων ευνοημένων ομάδων στην περιοχή, λαμβάνοντας υπόψη και τον διάσημο χαρακτηρισμό της ως πολυπολιτισμική. Κατ’ επέκταση, η παρούσα μελέτη επιχειρεί να διερευνήσει τη σχέση μεταξύ των φαινομένων της πολιτιστικής και αστικής αναζωογόνησης που συντελούνται αυτήν την στιγμή στην περιοχή. Η περίπλοκη σχέση του εξευγενισμού και του πολιτισμού έχει εισαχθεί στη βιβλιογραφία ήδη από τη δεκαετία του ’80, αρχικά με αναφορά τo Soho της Ν. Υόρκης (Ζukin, 1983), και στη συνέχεια μελετήθηκε σε παγκόσμιο επίπεδο, με έμφαση στη δυτική Ευρώπη και τη βόρεια Αμερική. Ο ρόλος του/της καλλιτέχνη στις διαδικασίες εξευγενισμού έχει απασχολήσει ιδιαίτερα τον ακαδημαϊκό διάλογο, ο οποίος αναγνωρίζει την αντιφατική σχέση μεταξύ (χαμηλού) οικονομικού και (υψηλού) πολιτισμικού κεφαλαίου των καλλιτεχνικών δρώντων, γεγονός που τους τοποθετεί ταυτόχρονα σαν ‘θύματα’ και ‘θύτες’ των διαδικασιών εξευγενισμού (Cole, 1987; Mathiew, 2008). Παρόλα αυτά, αντίστοιχες μελέτες για το εν λόγω ζήτημα δεν έχουν αναπτυχθεί σε πληθώρα στον εγχώριο διάλογο. Λαμβάνοντας υπόψη τις ιδιαιτερότητες των διαδικασιών του εξευγενισμού στο κοινωνικό και ιστορικό συγκείμενο της Αθήνας (Καλαντίδης, 2007; Μαλούτας και Αλεξανδρή, 2009; Maloutas, 2012), η συγκεκριμένη έρευνα στοχεύει στη μελέτη του φαινομένου σε επίπεδο γειτονιάς, σε συσχετισμό με τη διάρθρωση του κόσμου της τέχνης εντός της. Μέσω της εμπλοκής με το πεδίο της σύγχρονης καλλιτεχνικής σκηνής της Κυψέλης διενεργήθηκαν ημι-δομημένες συνεντεύξεις σε βάθος με ιδρύτριες και ιδρυτές επιλεγμένων χώρων τέχνης. Η εμπειρική έρευνα εστίασε στους τρόπους οργάνωσης του κόσμου της τέχνης, στις δραστηριότητες των δρώντων, στις μεταξύ τους συνεργασίες, καθώς και στις αντιλήψεις και τις σχέσεις που διαμορφώνουν με τη γειτονιά. Τα ερευνητικά αποτελέσματα αναδεικνύουν την έλλειψη πόρων της καλλιτεχνικής σκηνής της περιοχής, την αδυναμία επικοινωνίας των δρώντων με το οικοσύστημα της και την εμφανή μη-συμπερίληψη των χώρων τέχνης στην πολιτιστική κρατική πολιτική. Οι αφηγήσεις των δρώντων καθιστούν ορατές τις διαδικασίες εξευγενισμού που συντελούνται στην Κυψέλη, με τρόπο που συνάδει με τις πρόσφατες μελέτες για τον εξευγενισμό στην Αθήνα. Η άνοδος του αστικού τουρισμού, καθώς και οι διεθνικοί εξευγενισμοί -δύο φαινόμενα που εφορμούν από τις οικονομικές αλλαγές που επέφερε η περίοδος συσσώρευσης 2008-2020 (Alexandri and Janoschka, 2020; Pettas et al. 2021)- διαδραματίζουν κεντρικό ρόλο στο πεδίο εξευγενισμού της Κυψέλης. Οι δρώντες του κόσμου της τέχνης προσπαθούν να επιβιώσουν σε ένα ανταγωνιστικό περιβάλλον και να διεκδικήσουν τους όρους της ορατότητάς τους. Η δραστηριότητα αυτή εργαλειοποιείται προκειμένου οι γειτονιές της Αθήνας να αναδειχθούν ως πόλος έλξης για τους τουρίστες-ταξιδιώτες, και κατ’ επέκταση για τις επενδύσεις του κτηματομεσιτικού κεφαλαίου. Η επιτάχυνση των διαδικασιών εξευγενισμού στην Κυψέλη, αλλά και σε όλο το κέντρο της Αθήνας, φέρνει στην επιφάνεια την επιτακτική ανάγκη τόσο για εκτενέστερη έρευνα στο πεδίο, όσο και για τη δημιουργία δικτύων συνεργασίας μεταξύ καλλιτεχνών και κατοίκων στο πλαίσιο των αγώνων ενάντια στον εξευγενισμό.
Abstract:
At this moment, Kypseli is experiencing a cultural rejuvenation, with the number of art spaces operating in the area multiplying over the last five years. At the same time, rent prices are increasing significantly, while the landscape of the area is undergoing constant interventions (such as building renovations, redevelopments of squares, creation of two metro stations) which raises doubts about the possibility of less privileged groups to remain in the area, considering its famous characterization as multicultural. Therefore, this study attempts to explore the relationship between the processes of cultural and urban regeneration that are currently taking place in the area. The complex relationship between gentrification and culture has been introduced in the literature as early as the 1980s, initially with reference to Soho in New York (Zukin, 1983), and then studied globally, with an emphasis on Western Europe and North America. The role of the artist in gentrification processes has been of particular concern in academic discourse, which recognizes the contradictory relationship between (low) economic and (high) cultural capital of artistic agents, which positions them as both 'victims' and 'perpetrators' of gentrification processes (Cole, 1987; Mathiew, 2008). However, respective studies on this issue have not been developed in abundance in the national discourse. Considering the specificities of the processes of gentrification in the social and historical context of Athens (Kalantidis, 2007; Maloutas and Alexandri, 2009; Maloutas, 2012), this research aims to study the phenomenon at the neighbourhood of Kypseli, in relation to the structure of the art world within it. Through engagement with the field of the contemporary art scene of Kypseli, semi-structured in-depth interviews were conducted with founders of selected art spaces. The empirical research focused on the ways in which the art world is organized, the activities of the actors, the collaborations between them, as well as the perceptions and relationships they form with the neighborhood. The results highlight the lack of resources of the art scene in the area, the inability of the actors to communicate with its ecosystem, and the apparent non-contextualization of art spaces in cultural state policy. The actors' narratives reveal the processes of gentrification taking place in Kypseli, in consistency with recent studies of gentrification in Athens. The rise of urban tourism, as well as transnational gentrifications -two processes triggered by the economic changes caused by the 2008-2020 period of accumulation (Alexandri and Janoschka, 2020; Pettas et al. 2021)-play a central role in the gentrification in Kypseli. Art world actors are trying to survive in a competitive environment and to claim the terms of their visibility. This activity is instrumentalized to make Kypseli attractive for tourists-travellers and, by extension, for real estate investment. The acceleration of gentrification processes in Kypseli, but also in the entire center of Athens, brings to the surface the urgent need for more extensive research in the field, as well as for the creation of collaborative networks between artists and residents in the context of the struggles against gentrification.
Περιγραφή:
Διπλωματική εργασία - Πάντειο Πανεπιστήμιο. Τμήμα Επικοινωνίας, Μέσων και Πολιτισμού, ΠΜΣ, κατεύθυνση Πολιτιστική Διαχείριση, 2023
