Το προσφυγικό ζήτημα στη Μακεδονία κατά το διάστημα 1913-1922: η προσέγγισή του από την εφημερίδα «Μακεδονία». Κρατικές πολιτικές, ιδιωτική πρωτοβουλία και στρατηγικές συλλογικής οργάνωσης των προσφύγων
Τίτλος:
The refugees in Macedonia during the 1913-1922 period: the approach of the issue by ‘Macedonia’ newspaper. Investigating state policies, individual and non-governmental actions and refugees associations strategies
Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών
Περίληψη:
Στην παρούσα διπλωματική εργασία εξετάζεται το προσφυγικό ζήτημα που ενέσκηψε στην Θεσσαλονίκη και στην ευρύτερη περιοχή της Μακεδονίας κατά το χρονικό διάστημα από τα μέσα του 1913 έως τον Αύγουστο του 1922, όπως αυτό αποτυπώθηκε στα ημερήσια φύλλα της εφημερίδας «Μακεδονία». Πιο συγκεκριμένα, αναδεικνύονται ζητήματα σχετικά με τις κρατικές πολιτικές υποδοχής, περίθαλψης, εγκατάστασης, αποκατάστασης και παλιννόστησης των Ελλήνων ομογενών προσφύγων, οι οποίοι προέρχονταν από περιοχές, όπως η Ήπειρος, η Θράκη, η Μικρά Ασία, ο Πόντος, ο Καύκασος, και που κατευθύνθηκαν προς την ελληνική Μακεδονία την επίμαχη δεκαετία, ως αποτέλεσμα των πολεμικών αναστατώσεων και του επαναπροσδιορισμού των εθνικών συνόρων που συντελούνταν, μεταξύ άλλων, στην ευρύτερη περιοχή της νοτιοανατολικής Μεσογείου στις αρχές του 20ου αιώνα. Παράλληλα, παρουσιάζεται ο ρόλος που διαδραμάτισαν οι τοπικές αρχές και τα συμμαχικά επιτελεία στην κάλυψη των προσφυγικών αναγκών καθώς και η φιλανθρωπική δραστηριότητα που αναπτύχθηκε τόσο από εγχώριους όσο και από ξένους φορείς για τον σκοπό αυτό. Επιπρόσθετα, επιμέρους θεματική της εργασίας αποτέλεσε η ατομική και η συλλογική δράση του προσφυγικού κόσμου, όπως αυτή εκφράστηκε μέσα από την ίδρυση και την λειτουργία ποικίλων προσφυγικών συλλόγων και μέσα από την πρώιμη και υποτυπώδη συνδικαλιστική δραστηριότητα μερίδας προσφύγων. Κατά την ερευνητική διαδικασία επιχειρήθηκε να ταξινομηθούν, να αξιολογηθούν ιστορικά και να ερμηνευθούν όλες οι ρητές ή έμμεσες αναφορές στο προσφυγικό ζήτημα που εντοπίστηκαν κατά την επεξεργασία των ημερήσιων φύλλων της εφημερίδας «Μακεδονία» προκειμένου να συγκροτηθεί μία συνεκτική εικόνα για τους τρόπους με τους οποίους παρουσιαζόταν ένα σοβαρό εθνικό θέμα μέσα από μία σημαντική και αξιόπιστη εφημερίδα της εποχής καθώς και για τον ρόλο του κράτους και της κοινωνίας στην διαμόρφωση των μηχανισμών αντιμετώπισης του προσφυγικού προβλήματος και στην «κατασκευή» των αναπαραστάσεων του πρόσφυγα στο συλλογικό εθνικό φαντασιακό. Οι προαναφερθείσες θεματικές εξετάζονται υπό το πρίσμα των ιδεολογικοπολιτικών, κοινωνικών, οικονομικών, πληθυσμιακών και διεθνών συνθηκών που επικρατούσαν κατά το επίμαχο χρονικό διάστημα και που επιδρούσαν, άμεσα ή έμμεσα, στην χάραξη των κρατικών πολιτικών αντιμετώπισης του προσφυγικού ζητήματος και στην διαμόρφωση των στρατηγικών επιβίωσης που ανέπτυσσαν οι ίδιοι οι πρόσφυγες. Βέβαια, στο πλαίσιο της ερευνητικής διαδικασίας και της ιστορικής αξιολόγησης του πρωτογενούς υλικού, λαμβανόταν πάντοτε υπόψη ο φιλοβενιζελικός πολιτικός προσανατολισμός της εφημερίδας «Μακεδονία», η οποία, ωστόσο, δεν περιοριζόταν στην ανάδειξη των ποικίλων προβλημάτων και των δυσχερειών που αντιμετώπιζαν οι πρόσφυγες, αλλά ασκούσε σε τακτική βάση αυστηρή κριτική στους αρμόδιους κρατικούς φορείς και την πολιτική ηγεσία για τις πολύπλοκες γραφειοκρατικές διαδικασίες που συχνά καθυστερούσαν την άμεση παραγωγή έργου για την αντιμετώπιση των προσφυγικών αναγκών. Με τον τρόπο αυτό άρθρωνε μία ισχυρή παρεμβατική φωνή στον δημόσιο χώρο και αναδείκνυε με σθένος τον ρόλο που μπορούσε να διαδραματίσει ο προσφυγικός κόσμος στην επιζητούμενη εθνική ομογενοποίηση και στην οικονομική ανάπτυξη της Μακεδονίας και, γενικότερα, της Ελλάδας.
Abstract:
The present thesis examines the Greek refugee flows that hit Macedonia, and especially Thessaloniki, from the mid-1913 until the August of 1922. This specific issue is investigated via the ‘Macedonia’ newspaper articles and news reports of the period. For the purposes of the research a reliable newspaper was chosen, i.e. ‘Macedonia’, and all mentions, explicit and non-explicit, related to the refugee issue were gathered and processed. All articles were critically examined, especially those reflecting the interests, the perspectives, the values and ideologies of their authors, based on textual analysis method. The subjects under examination are the state policies for refugee care, refugee rehabilitation and repatriation of the Greeks that were forced to migrate from their places of origin, namely Epirus, Thrace, Asia Minor, Pontus and the Caucasus, to Macedonia. The displacement of population was a result of the Balkan Wars and the First World War and the political stress events that took place in the Balkans in the early 20th century. In order to shape a coherent figure of the refugee issue additional subjects examined are the local authorities actions, the role that Entente headquarters played in Macedonia during the First World War, the greek and foreign philanthropic relief work and the refugees associations strategies and their syndicate action. Refugees soon became source of political trouble and the wider sociopolitical, financial and demographic conditions in Greece obscured the governmental concerns about the way refugees could be effectively utilized. It is important to note that the ‘Macedonia’ newspaper, though very familiar with the ‘Venizelos’ policy/ideology, did not hesitate to question also his government by revealing mistakes and bureaucratic delays which created serious problems in the refugees rehabilitation. As it will be shown, the ‘Macedonia’ everyday edition supported that the ethnic homogenization and consolidation of the Greek nation-state could only have been improved if the Greek refugees were settled in the agricultural regions of Macedonia.
Περιγραφή:
Διπλωματική εργασία - Πάντειο Πανεπιστήμιο. Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας, ΠΜΣ, κατεύθυνση Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία, 2018