Μορφές ρατσισμού στην Ελλάδα του μεσοπολέμου : σχέσεις γηγενών - προσφύγων
Τίτλος:
Aspects of racism in Greece at the inte-war period: relations indigenous - refugees
Κύρια Υπευθυνότητα:
Πιτσά, Εύα Κ.
Επιβλέπων:
Κορμά, Ελένη
Θέματα:
Keywords:
πρόσφυγες, ρατσισμός, Μεσοπόλεμος, Μικρά Ασία, Ελλάδα refugees, racism, Inter-war, Asia Minor, Greece
Ημερομηνία Έκδοσης:
2015
Εκδότης:
Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών
Περίληψη:
Στην παρούσα μελέτη θα επιχειρηθεί η ανάδειξη μιας πτυχής της ιστορίας της οποίας οι προεκτάσεις στιγμάτισαν για πολλές δεκαετίας την ελληνική κοινωνία. Μπορεί το φαινόμενο των ρατσιστικών συμπεριφορών να πλήττει την σύγχρονη κοινωνία, ωστόσο δεν αποτελεί ένα τωρινό μόνο πρόβλημα. Όπως θα αναδειχθεί κατά την διάρκεια της συγκεκριμένης έρευνας, το ζήτημα είναι διαχρονικό και ταλανίζει με τον έναν ή τον άλλο τρόπο τις κοινωνίες σε παγκόσμια κλίμακα. Όπως έχει παρατηρηθεί, μία κοινωνία που έχει να αντιμετωπίσει πολλά ζητήματα, ιδίως σε μια ταραγμένη περίοδο, μπορεί να εμφανίσει στις τάξεις της αποκλίνουσες συμπεριφορές. Συνήθως αυτό παρατηρείται, όταν οικονομικές και κοινωνικές κρίσεις εμφανίζονται σε ένα Κράτος. Σε μια τέτοια περίοδο λοιπόν, όπου όλα είναι ρευστά, οι πολίτες του Κράτους αντιδρούν, νιώθουν προδομένοι και προβληματίζονται. Τότε, επέρχεται ο κίνδυνος να διχαστεί η κοινωνία, να διασπαστεί το κοινωνικό σύνολο και να αναδυθεί μια καινούργια προβληματική που έχει να κάνει πλέον με μία κρίση αξιών. Αυτά τα καίρια ζητήματα θα αναδυθούν στην συνέχεια, κυρίως στο δεύτερο μέρος της μελέτης αυτής, εγείροντας τον προβληματισμό για το που βρίσκουν πρόσφορο έδαφος οι ρατσιστικές ιδεολογίες και πως αναπτύσσονται. Στο πρώτο μέρος θα γίνει μια σύντομη αναφορά στο πολιτικοοικονομικό πλαίσιο της εποχής προκειμένου να κατανοηθεί καλύτερα το φαινόμενο αυτό. Αρχικά, θα παρουσιαστεί η ελληνική κοινωνία κατά τα κρίσιμα χρόνια της Καταστροφής. Εν συντομία θα αναφερθούν τα γεγονότα που προηγήθηκαν και που τελικά συνέβαλαν στην ήττα της Μικρασιατικής Εκστρατείας. Λόγος, επίσης, θα γίνει για τον Εθνικό Διχασμό που εμφανίστηκε και προκάλεσε την βαθιά ρήξη στην ελληνική κοινωνία. Το χάσμα αυτό αποτέλεσε μια πληγή, που όπως θα αποδειχθεί, με την άφιξη των προσφύγων εντάθηκε. Στην συνέχεια, αφού έχει αναπτυχθεί το γενικό πλαίσιο της εποχής, το ζήτημα της άφιξης των προσφύγων θα μονοπωλήσει το ενδιαφέρον. Τα προβλήματα που προκλήθηκαν με την έλευσή τους και οι ανάγκες που αναπτύχθηκαν μεταθέτουν το ενδιαφέρον μας στην ελληνική κοινωνία και στους κρατικούς μηχανισμούς στήριξης. Οι νέοι θεσμικοί σχηματισμοί, η αντίδραση της πολιτείας στον τεράστιο όγκο προσφύγων που κατέφθασε και οι μορφές αποκατάστασης που προωθήθηκαν, αποτελούν κάποιες από τις θεματικές που θα αναλυθούν εκτενέστερα. Στο δεύτερο μέρος, θα τεθεί στο μικροσκόπιο το κυρίως ζήτημα που αναδείχθηκε με την έλευση των προσφύγων, το ζήτημα της ενσωμάτωσης. Αυτό αποτέλεσε και το μεγάλο στοίχημα της ελληνικής πολιτείας. Η ανάγκη αφομοίωσης υπήρξε επιτακτική, όμως, αυτό κατέστη αρκετά δύσκολο και σημειώθηκε αρκετά χρόνια αργότερα. Οι λόγοι βρίσκουν αντίκρισμα στο πολιτικό, οικονομικό και κοινωνικό υπόβαθρο της περιόδου εκείνης. Οι πρόσφυγες θεωρήθηκαν “ξένο σώμα” για την ελληνική κοινωνία, παίρνοντας την μορφή μιας γενικευμένης απειλής για τον γηγενή πληθυσμό. Η διάσταση της κόντρας μεταξύ γηγενών και προσφύγων αναπτύχθηκε σε όλους τους τομείς της κοινωνίας και πολλά από τα περιστατικά που θα αναφερθούν αποτυπώνουν την κατάσταση φόβου και εχθρότητας που είχε εδραιωθεί τότε. Η χρήση άλλωστε στερεότυπων εκφράσεων το αποδεικνύει αυτό. Η μελέτη, λοιπόν, τοποθετεί στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος μία πτυχή της ιστορίας μας, η οποία είχε όμως βαθύτερες διαστάσεις. Ουσιαστικά, μέσα από αυτήν την μελέτη αναδύονται τα αίτια που δημιουργούν την εμφάνιση ρατσιστικών συμπεριφορών και συγκρούσεων μεταξύ των διάφορων κοινωνικών ομάδων. Ο φόβος μια κοινωνικής ομάδας ότι απειλείται από μια άλλη, μπορεί να τροφοδοτήσει άσχημα συναισθήματα, τα οποία στη συνέχεια μετατρέπονται σε βίαιες συγκρούσεις. Αυτό είναι που συνέβη και στην ελληνική κοινωνία. Δύο πληθυσμιακές ομάδες ταλαιπωρημένες και κουρασμένες από τα βιώματά τους, οι γηγενείς και οι πρόσφυγες έπρεπε να βρουν τρόπο να συνυπάρξουν. Οι πρώτοι θεώρησαν ότι τα μέχρι τώρα κεκτημένα τους είχαν αρχίσει να απειλούνται, ενώ και οι δεύτεροι αδυνατούσαν να κατανοήσουν την νέα καθημερινότητα. Σημαντικό στοιχείο αποτελεί και το γεγονός ότι μέχρι να τεθεί τελεσίδικα το ζήτημα της παραμονής ή όχι, οι πρόσφυγες θεωρούσαν πως παρέμεναν προσωρινά και δεν επιδίωκαν κάτι μονιμότερο. Όλα όμως δυσκόλεψαν με την κατοπινή οριστική ανταλλαγή των πληθυσμών και την μόνιμη πλέον εγκατάστασή τους στον ελλαδικό χώρο. Μία περίοδος έντονων συγκρούσεων, αμφισβητήσεων και πολλές φορές και εγκλημάτων ξεκίνησε και συνέθεσε το τοπίο της κοινωνίας εκείνης, για πολλά χρόνια. Η παρουσίαση αυτής όμως, δεν αποτελεί μια καθαρά ιστορική εξέταση, αλλά γίνεται μια προσπάθεια διεπιστημονικής προσέγγισης. Από την μία πλευρά όντως, μελετάται μία πτυχή της ιστορίας μας, η οποία όμως, καθόρισε την ιστορική, την πολιτική, την οικονομική και την πολιτισμική διάσταση της χώρας. Δηλαδή, καθόρισε την ίδια την υπόσταση της κοινωνίας μας. Η έλευση των προσφύγων στην ελληνική κοινωνία σηματοδότησε μία καινούργια αρχή. Η ενσωμάτωσή τους δεν υπήρξε εύκολη και το γεγονός αυτό μαζί με όλες τους τις εκφάνσεις είναι που θα παρουσιαστεί σε αυτήν την μελέτη. Πλέον, το επίτευγμα της ενσωμάτωσης εκατοντάδων χιλιάδων προσφύγων στο ελληνικό Κράτος θεωρείται κατόρθωμα, παρά τις παράπλευρες ζημίες που υπήρξαν. Η ελληνική κοινωνία φάνηκε πως τελικά κέρδισε εκείνο το στοίχημα. Όμως, το ζήτημα της ανάπτυξης τέτοιων συμπεριφορών είναι κάτι που δεν αντιμετωπίζεται μια φορά και τελειώνει. Ο κίνδυνος πάντα ελλοχεύει και σε καταστάσεις κρίσιμες είναι πολύ πιθανό να επανεμφανιστεί, όπως συμβαίνει και στην σημερινή κοινωνία. Η περιθωριοποίηση των νέων ομάδων που καταφθάνουν, μπορούν να δημιουργήσουν παράλογες ακόμα και επικίνδυνες καταστάσεις. Για το λόγο αυτό, χρειάζεται συνεχής επαγρύπνηση με σκοπό να καταστέλλονται οι βίαιες και ρατσιστικές συμπεριφορές.
Abstract:
In this study we will attempt to highlight an aspect of history whose implications stigmatized the Greek society for decades. Although the phenomenon of racist attitudes affect the modern society, it should be mentioned that it is not just a current problem. As it will be demonstrated during this research , the question is timeless and stifles societies worldwide one way or another. As it has been observed, a society, which has to deal with many issues, especially in a turbulent period , it may display the ranks of divergent behaviours. This usually can be observed when economic and social crises occur in a State. Therefore, in such a period, when everything is fluid and unstable, the State citizens react and feel betrayed and puzzled. Afterwards, the danger occurs dividing society, breaking the community and emerging a new problem that has to deal now with a crisis of values. These integral issues will be further demonstrated , especially in the second part of this study , raising concern about the generation and development of racist attitudes and ideologies. This presentation does not constitute a purely historical examination, but an effort in interdisciplinary approach. On the one hand, it is considered an aspect of our history, which defined the historical, political, financial and cultural dimension of the country. Meaning that defined the very existence of our society. The arrival of refugees in Greek society marked a new beginning. Their integration was not easy and this fact together with all their diversity will be presented in this study. Moreover, the achievement of the integration of hundreds of thousands of refugees in the Greek State is considered an achievement despite the collateral damages that existed. The Greek society seemed finally that won that bet. But the issue of the development of such behaviours is something that cannot be dealt at once. The danger always lurks in critical situations and is likely to recur, as in the case of today's society. The marginalization of new arriving groups, can create absurd even dangerous situations. For this reason, a continuous vigilance is necessary in order to suppress their violent and racist behaviours.
