Η αρχή της αξίας του ανθρώπου στη νομολογία του Συμβουλίου της Επικρατείας αναφορικά με την οικονομική κρίση
Τίτλος:
The principle of human dignity in the case law of the Council of State regarding the economic crisis
Κύρια Υπευθυνότητα:
Ρουσσέτου, Άννα Π.
Επιβλέπων:
Κοντιάδης, Ξενοφών Ι., 1967-
Θέματα:
Keywords:
Αξία του ανθρώπου, αξιοπρεπής διαβίωση, οικονομική κρίση, δημόσιο συμφέρον, Συμβούλιο της Επικρατείας Human dignity, dignified living, economic crisis, public interest, Council of State
Ημερομηνία Έκδοσης:
2019
Εκδότης:
Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών
Περίληψη:
Η αρχή της αξίας του ανθρώπου, η οποία κατοχυρώνεται στη διάταξη του άρθρου 2 παρ. 1 Συντ., είναι μια από τις πλέον αόριστες έννοιες της έννομης τάξης μας. Το περιεχόμενό της μεταβάλλεται ανάλογα με τις εκάστοτε πολιτικές, κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες, γι’ αυτό και χρήζει συγκεκριμενοποίησης από τον εφαρμοστή του δικαίου και δη από τον δικαστή. Η οικονομική κρίση που αντιμετωπίζει η Ελλάδα την τελευταία δεκαετία συνιστά μια μοναδική ευκαιρία για την ανανοηματοδότηση της έννοιας της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, τόσο σε μεθοδολογικό όσο και σε εννοιολογικό επίπεδο. Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι να προσεγγίσει την αρχή της αξίας του ανθρώπου εντός της κρίσης, υπό το πρίσμα της κρίσης, αλλά με τρόπο που τα συμπεράσματά της να ισχύουν και πέρα από αυτή. Εννέα, σχεδόν, χρόνια μετά την υπογραφή του πρώτου Μνημονίου, διαθέτουμε επαρκές νομολογιακό δείγμα για να εξετάσουμε πως διαμορφώθηκε η κρίσιμη έννοια σε καιρό κρίσης. Έτσι, ανατρέχουμε σε χαρακτηριστικές για την αξιοποίηση της αξίας του ανθρώπου αποφάσεις του Συμβουλίου της Επικρατείας, είτε αυτές απορρίπτουν την προσβολή της, διαγράφοντας απλώς τα ακραία όρια της έννοιας, είτε αυτές ορίζουν με θετικό τρόπο σε τι συνίσταται η ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Για μια πληρέστερη εικόνα, επιχειρούμε και ορισμένες συγκριτικές παρατηρήσεις με βάση την αξιοποίηση (ή μη) της αξίας του ανθρώπου σε αποφάσεις των Συνταγματικών Δικαστηρίων της Γερμανίας και της Πορτογαλίας. Αυτό που ξεκάθαρα προκύπτει από τη νομολογία της κρίσης είναι μια διαρκής προσπάθεια του δικαστή να εξισορροπήσει αφενός την ικανοποίηση του δημόσιου συμφέροντος, που μπροστά στον κίνδυνο της οικονομικής κατάρρευσης της χώρας προσέλαβε δημοσιονομικό περιεχόμενο, με την προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων, που περιορίζονται από τα «μνημονιακά» μέτρα. Σε αυτή την αναζήτηση της ισορροπίας, τις περισσότερες φορές υπερισχύει η αναγκαιότητα των νομοθετικών μέτρων για την αντιμετώπιση των έκτακτων δημοσιονομικών συνθηκών, αλλά σε κάθε περίπτωση το Δικαστήριο καταλήγει στη διαφύλαξη ενός ορίου αξιοπρεπούς διαβίωσης, ως τελευταίου καταφυγίου του φορέα των δικαιωμάτων. Το όριο αυτό κλιμακώνεται σταδιακά, ανάλογα με τη φάση της κρίσης στην οποία εντάσσεται η κάθε απόφαση, από ένα ελάχιστο, το οποίο περιορίζεται στη δυνατότητα φυσικής διατήρησης του ατόμου, σε ένα εύλογο επίπεδο αξιοπρεπούς διαβίωσης, το οποίο εμπλουτίζεται και με τη δυνατότητα κοινωνικής του συμμετοχής. Προκύπτει, λοιπόν, ότι αυτό που προσθέτει η νομολογία της κρίσης στην αρχή της αξίας του ανθρώπου είναι, σε μεν νοηματικό επίπεδο, η διαμόρφωση του δικαιώματος της αξιοπρεπούς διαβίωσης, σε δε μεθοδολογικό, η ανάδειξη της εξασφάλισης ενός επιπέδου αξιοπρεπούς διαβίωσης σε πυρήνα των θεμελιωδών δικαιωμάτων. Συγχρόνως, όμως, η παρούσα εργασία αποτελεί μια συμβολή προς τρεις ακόμη κατευθύνσεις, τις οποίες προσεγγίζει μοιραία μέσα από τις νομολογιακές παρατηρήσεις: την ανάδειξη της έννοιας του δημόσιου συμφέροντος και του μετασχηματισμού του σε καιρό κρίσης, την κριτική στη θεωρία του πυρήνα των κοινωνικών δικαιωμάτων και το πως αυτός μπορεί να λειτουργήσει εγγυητικά της κανονιστικής ισχύος τους ενόψει των δημοσιονομικών συνθηκών και, τέλος, την υπαγωγή της ιδιαίτερης θέσης του Συμβουλίου της Επικρατείας σε μια περιοδολόγηση βάσει της έντασης του ελέγχου και των πορισμάτων των αποφάσεών του.
Abstract:
The principle of human dignity, which is established in the article 2 par. 1 of the Greek Constitution, is one of the most indefinite concepts of our legal order. Its’ contents are ever changing according to any political, social and economic conditions. As such it should always be specified by the judge. The economic crisis Greece is facing during the last decade is a unique chance to redefine human dignity in both its methodology and meaning aspects. The goal of this paper is to approach the principle of human dignity during the crisis, in the light of crisis, but in a manner so its outcomes are valid beyond it. Almost nine years after the sign of the first Memorandum, we have sufficient case law specimen to examine how our subject was modified during the crisis. Thus, we turn to specific decisions of the Council of State concerning the use of human dignity. These decisions either outline the term of human dignity by rejecting any offend made on it or define the human dignity in a positive way. In order to see the full picture, we try certain comparative observations based on the use (or not) of the human dignity as it depicts in decisions made by the Constitutional Courts of Germany and Portugal. As we examine the case law of the crisis, we notice a constant effort of the judge trying to bring balance between the contentment of the public interest, which acquired financial content, facing the danger of the crisis, with the protection of the fundamental rights, which are limited because of the memorandum measures. During this search of balance, the necessity of the lawmaker’s measures to confront the emergency financial conditions, but in any case, the Court ends up protecting a limit of dignified living, as an “ultimum refugium” of the human rights. This limit is gradually escalated, depending on the phase of the crisis in which the decision refers to, from a minimum of just physical personal sustainment, to a reasonable level of dignified living which is ameliorated by the possibility of social participation. Thus, it’s clear that the case law of the crisis adds up in the principle of human dignity, firstly in its meaning aspect, giving content to the right of dignified living, and secondly in its methodology aspect, turning the preservation of a certain level of dignified living into the core of fundamental rights. Meanwhile, this paper contributes towards three more directions which are inevitably approached by the case law observations: the highlight of the public interest and the modification of its substance during the crisis, the critic on the theory of the social rights’ core and how it can act as an insurance of their enforceability facing the financial conditions and, finally, the inclusion of the Council’s of State special role periodically depending on the intensity of the judicial control and its’ decisions’ outcomes.
Περιγραφή:
Διπλωματική εργασία - Πάντειο Πανεπιστήμιο. Τμήμα Δημόσιας Διοίκησης, ΠΜΣ, κατεύθυνση Δίκαιο, Τεχνολογία και Οικονομία, 2019
