Η κρίση ως πολιτική ικανότητα στην σκέψη της Hannah Arendt: τα προβλήματα συγκρότησης της πολιτικής πράξης διά της διευρυμένης σκέψης, της φρονήσεως και της ρητορικής
Τίτλος:
Hannah Arendt’s judging as a political faculty: the problems of reconstructing political action through enlarged thought, prudence, and rhetoric
Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών
Περίληψη:
H διερεύνηση της κρίσης ως πολιτικής ικανότητας στην σκέψη της Arendt είναι δυσχερής, γιατί πρέπει κανείς να ανασυγκροτήσει τα διάσπαρτα και ατελή αποσπάσματά της, αλλά και να προσπαθήσει να λύσει τα προβλήματα που ανακύπτουν από το συγκερασμό της διευρυμένης σκέψης του Kant με την φρόνηση και την ρητορική αρχαίων ελλήνων και ρωμαίων συγγραφέων. Έχοντας πραγματευτεί την ακρισία της λογικής του Ολοκληρωτισμού και την απερισκεψία της κοινοτοπίας του κακού, η Arendt στρέφεται εκλεκτικά στην κλασική παράδοση και στο Διαφωτισμό για να κατασκευάσει μια νέα έννοια κρίσης που θα ανασυγκροτήσει διά της αναστοχαστικής κρίσης την πολιτική ως τον δημόσιο χώρο διαβούλευσης και σύμπραξης μεταξύ των ανθρώπων. Στις παραδόσεις της για τον πολιτικό Kant, ξεκινάει από την συνύφανση διαφωτιστικών προταγμάτων, όπως το Selbstdenken, το να σκέφτεται κανείς από μόνος του, την αρχή της δημοσιότητας, και μια ιστορική ματιά υπό πρίσμα κοσμοπολιτικό, για να τα συνταιριάξει στη συνέχεια με τους όρους δυνατότητας της καλαισθητικής κρίσης και, κατόπιν, να τα παραλληλίσει με τα δημοκρατικά στοιχεία, τις τέχνες και τις αρετές της ελληνικής πόλεως και της ρωμαϊκής res publica. Προσπαθεί δηλαδή να αποσπάσει από τον Kant μια θεωρία πολιτικής κρίσης που να πληροί τα κριτήρια της καλαισθητικής κρίσης, και, συνάμα, να την συμφιλιώσει με την πολιτική αρετή της φρονήσεως που την συνδράμει η ρητορική τέχνη ως πειθούς δημιουργός. Όμως, από αυτόν τον θεωρητικό συγκρητισμό, γεννιούνται τρία προβλήματα. Το πρώτο πρόβλημα είναι η πολιτικοποίηση της καλαισθητικής κρίσης. Η αποσύνδεσή της από την τελεολογία, αισθητικοποιεί την πολιτική πράξη υπό τους όρους αναστόχασης ενός έργου τέχνης ή μιας επανάστασης. Έτσι, η διευρυμένη σκέψη τίθεται ως προϋπόθεση και αυτοσκοπός της πολιτικής, ενώ ο χωρίς συμφέρον θεατής αξιώνει καθολική αποδοχή λόγω της αμεροληψίας του. Το δεύτερο, είναι η αισθητικοποίηση της φρονήσεως. Η πρόσδεση της προαίρεσής της, της ευφυούς επιλογής των μέσων για την ευόδωση ενός σκοπού, με την βούληση που προτάσσει ένα σκοπό καθ’ εαυτόν και η σύνδεση της διαβούλευσής της με την διευρυμένη νοοτροπία, συγκροτούν τον φρόνιμο δρώντα ως τον οξυδερκή πολιτικό που σκέπτεται και κρίνει ad hoc με ηθικά ελατήρια. Και το τρίτο, είναι η οικειοποίηση της πειθούς και η παραγνώριση της κρίσης της ρητορικής. Η αγνόηση της ικανότητας ευρέσεως των τόπων για την παραγωγή δύο αμφισβητούντων λόγων, ως προϋπόθεση της δικανικής και πολιτικής κρίσης, και η παρερμηνεία των μέσων πειθούς της μετατρέπουν την ρητορική τέχνη, από θεωρία της κρίσης που εξασφαλίζει την κυριαρχία του ακροατή, σε τεχνική πειθούς του καθολικεύσιμου πορίσματος της αναστοχαστικής κρίσης, και άρα σε θεραπαινίδα του θεατή, που αποφασίζει να δράσει μεταξύ ανθρώπων με γνώμονα την humanitas. Αυτά όμως, με τη σειρά τους, γεννούν μία σοβαρή επιπλοκή και εγείρουν πολλές ενστάσεις. Διότι, οι επιχειρούμενες διαθλάσεις των κλασικών κειμένων μέσα από τις υπαρξιστικές αναπροσαρμογές των καντιανών μετατρέπουν, ενώ διακυβεύεται η επανάκαμψη στοιχείων του Ολοκληρωτισμού, την θεωρία σε ποίηση. Αντί λοιπόν της διακριτικής ανακατασκευής ενός ελληνορωμαϊκού και ενός καντιανού μοντέλου κρίσης μέσω ενός νηφάλιου θεωρεῖν, η Arendt θα επιλέξει την αναχρονιστική κατασκευή μιας νέας έννοιας κρίσης μέσω ενός επείγοντος ποιεῖν. Γι’ αυτό και η ίδια θα μπει στη θέση του αγωνοδίκη μεταξύ αρχαίας και μοντέρνας κρίσης, θέλοντας να εκτελέσει πρωτότυπα, αλλά μεροληπτικά, την καντιανή κριτική διαθήκη σε βάρος της ελληνορωμαϊκής κρίσης, αναιρώντας όμως έτσι την κριτική δύναμη της ουμανιστικής κληρονομιάς που προγραμματικά επιζητούσε.
Abstract:
It is hard to look into judging as a political faculty in Arendt’s writings because one has to piece together the scattered and unfinished fragments she left behind and, at the same time, try to resolve the problems arising from her attempt to compromise Kant’s enlarged mentality with the prudence and the rhetoric of greek and roman authors. Having dealt with the inability to judge in Totalitarianism, and later with the thoughtlessness of Eichmann, an eclectic Arendt will turn to the classics and to Enlightenment in order to construct a new notion of judgment that attempts to re-establish politics as a public space of deliberation and cooperation between free agents. In her Lectures on Kant, Arendt sets out by intertwining principles postulated by the Enlightenment, for instance, the Selbstdenken injunction to use one’s own reason, the publicity principle, and history with a cosmopolitan purpose; then, she tries to match them with the preconditions of aesthetic judgment and, in the meantime, make them correspond to the democratic elements, the arts of speech, and the cardinal virtues of the polis and the res publica. That is, she endeavours to draw from Kant a theory of political judgment that meets the criteria of relfective judgment and at the same time she tries to reconcile Reflexion with the political virtue of φρόνησις i.e. prudence, supported by the art of rhetoric, which is thought of as ʻa craftsman of persuasionʼ. However, this syncretism of theories creates three problems. The first, comes from politicizing aesthetic judgment. Since she disconnects judgment and action from teleology, political action is aeshteticized in terms of reflection upon a work of art or on revolution. In this sense, enlarged thought becomes a precondition of action and an end in itself, since the spectator claims universal adherence for his judging because of his impartiality. The second problem, comes from aestheticizing prudence. By tying up its προαίρεσις, i.e. its decision-making about the proper means to achieve a purpose, to the faculty of will that adjudicates an end in itself, and by linking up its deliberation to enlarged thought, she recreates the paradigm of the prudent actor as the insightful politician that thinks of acts as ends in themselves and thus judges ad hoc on moral grounds. The third, comes from appropriating persuasion and yet, by overlooking judgment in rhetoric. By not taking into account the faculty of invention, which uses loci to produce two opposing speeches as a precondition of forensic and political judgement and, on the other hand, by misinterpreting the means of persuasion, she renders the art of rhetoric, which is foremost a theory of judgment that ensures the autonomy of the hearer, a mere technique that will secure consensus over the findings of reflective judgment, thus turning rhetoric into the spectator’s handmainden, as he decides to act between persons according to a new contractual maxim of humanitas. These problems lead to a greater consequence and raise several objections. Consequently, as Arendt projects these refracting mirrorings of existential readings of Kant onto taylored classical texts, she transforms θεωρία into ποίησις, i.e. reflexion into reconstruction. That is, instead of re-constituting through a circumspect reflexion two distinct and separate models of judgment, a greco-roman and a kantian one, she hastily reconstructs, in the face of the recurring of totalitarian elements, a new, yet anachronistic notion of judging. That is why she puts herself into the position of umpirre between the ancient and modern faculties of jugdment, determined as she is to execute, in a partial but innovative way, the kantian will against the greco-roman faculty of judgment, and thus depleting the heritage of critical faculties of the humanities which she originally set out to reconstitute.
Περιγραφή:
Διπλωματική εργασία - Πάντειο Πανεπιστήμιο. Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας, ΠΜΣ, κατεύθυνση Πολιτική Επιστήμη, 2021
