Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών
Περίληψη:
Η κύρια ιδέα που διατρέχει την παρούσα εργασία είναι ότι η κατανόηση μιας έννοιας είναι αξεχώριστη από τη μελέτη της ιστορίας της, με άλλα λόγια την ιστορία των χρήσεών της. Εν προκειμένω, η μελέτη των διαφορετικών χρήσεων του όρου «ρητορική» έχει ως αφετηρία και αφορμή τη νεωτερική εκδοχή της έννοιας, μια ρητορική συνώνυμη με τα καλολογικά στοιχεία και τον διάκοσμο του λόγου, και εντοπίζει τις διεργασίες που οδήγησαν στην παραγωγή της κατά το πέρασμα από την Αναγέννηση στη νεωτερικότητα. Το αναγεννησιακό πεδίο του λόγου κυριαρχείται από μιαν έννοια ρητορικής η οποία διαφυλάσσει τα λογικά χαρακτηριστικά της τέχνης, όπως τα παρέδωσε το αριστοτελικό έργο και η μετα-αριστοτελική Θεωρία των Στάσεων, στην οποία βασίστηκε η ρωμαϊκή δικανική ρητορική με κύριο εκπρόσωπο τον Κικέρωνα. Η αναγεννησιακή ρητορική είναι μια αμφισβητησιακή ρητορική, προμετωπίδα της οποίας αποτελεί το in utramque partem disputare, δηλαδή η παραδοχή ότι η διαδικασία αναζήτησης της πιθανής (probabile) και όχι βέβαιης γνώσης περνά υποχρεωτικά μέσα από τη διαμάχη και την αντιπαράθεση των επιχειρημάτων, την «ομιλία και από τις δύο πλευρές ενός ζητήματος». Η αμφιβολία (που περιγράφεται στα λατινικά από το ρήμα ambigere), το ζήτημα (quaestio), αλλά και η inventio (εύρεσις) αποτελούν θεμελιώδεις έννοιες του αναγεννησιακού λόγου, ο οποίος φέρνει στο προσκήνιο τον λογικό μηχανισμό της ρητορικής: ένα μηχανισμό που εξασφαλίζει την παραγωγή και τη συνύπαρξη διαφορετικών, ακόμη και ασύμμετρων, περιγραφών και εκτιμήσεων μιας πράξης και συνεπώς, την άνθιση της διαφοράς. Στον αντίποδα αυτού του συστήματος τοποθετείται ο Τόμας Χομπς. Ο κατεξοχήν ρητορικός χαρακτήρας του αναγεννησιακού υποδείγματος, το οποίο υποδέχεται τη διαφορά ως γενεσιουργό αίτιο του λόγου, κινητοποιεί τη χομπσιανή ανανοηματοδότηση των θεμελιακών εννοιών του. Επομένως, αυτό στο οποίο κατατείνει το χομπσιανό έργο, και συγκεκριμένα ο Λεβιάθαν, είναι η ταυτότητα του νοήματος, θεωρητικό αίτημα το οποίο ικανοποιείται μέσω μιας αμυντικής στρατηγικής περιχαράκωσης και εξάλειψης της διαφοράς, μέσα από την κατασκευή μιας θεωρίας λόγου και λογικότητας κατά το πρότυπο των φυσικών επιστημών. Εν τέλει, ο Χομπς παραδίδει όχι μόνον μια διαφορετική έννοια ρητορικής, αλλά και μια διαφορετική θεώρηση για τη χρήση του λόγου.
Abstract:
The central idea that runs through the present work is that the understanding of a concept necessarily passes through the study of its history; in other words, the history of its changing use. The study of the different uses of the term “rhetoric” has as both its starting point and its cause the modern version of the concept; a rhetoric that is a synonym of the stylistic features and the decorative details of discourse. The paper traces the processes that led to the production of this modern concept of rhetoric to the historical period that corresponds to what we would refer to as “the passage from Renaissance to modernity”. What is dominant in the Renaissance field of discourse is a rhetoric that safeguards the logical characteristics of the art, as these were presented by the Aristotelian corpus and the post-aristotelian status theory; the latter being the backbone of the Roman judicial rhetoric whose main representative was Cicero. The Renaissance rhetoric is a disputational rhetoric, the frontispiece of which was “in utramque partem disputare”, that is acknowledging the fact that the quest of probable (probabile) and not certain knowledge entails controversy and the juxtaposition of arguments, the act of “speaking from both sides of the matter”. Ambigere, (the Latin verb meaning to be in doubt), question (quaestio) and inventio (discovery of arguments) are fundamental concepts of the Renaissance discourse, a discourse that put a strong emphasis on the logical mechanism of rhetoric. This mechanism ensures the production and co-existence of different, even incommensurable, descriptions and evaluations of the same act and the proliferation of difference. Thomas Hobbes stands in direct opposition to this system of thought. The rhetorical character par excellence of the renaissance model, which accepts difference as a starting point, drives the hobbesian reconceptualization of the fundamental concepts of the Renaissance field of discourse. Therefore, what the hobbesian corpus, and Leviathan in particular, points to is the identity of meaning, a theoretical demand that is met through a defensive strategy of foreclosing difference by constructing a theory of reason and rationality based on the model of natural science. What Hobbes produces at the end is not only a different concept of rhetoric, but a different rationale for the use of reason.
Περιγραφή:
Διπλωματική εργασία - Πάντειο Πανεπιστήμιο. Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας, ΠΜΣ, κατεύθυνση Πολιτική Επιστήμη, 2013
