Οι σχέσεις Κράτους και Εκκλησίας από την έναρξη της ελληνικής Επανάστασης μέχρι σήμερα. Η αποτύπωση της τομής «Κράτος-Εκκλησία» στην ελληνική περίπτωση
Τίτλος:
The relations between the State and the Church from the beginning of the greek Revolution until today. The depiction of the "State-Church" intersection in the greek case
Κύρια Υπευθυνότητα:
Σπανός, Xρίστος Σ.
Επιβλέπων:
Γεωργιάδου, Βασιλική
Θέματα:
Keywords:
Σχέσεις Κράτους-Εκκλησίας, διαιρετικές τομές State-Church relations, cleavages
Ημερομηνία Έκδοσης:
2023
Εκδότης:
Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών
Περίληψη:
Στα πλαίσια της παρούσας εργασίας, έλαβε χώρα μία προσπάθεια συνολικής θέασης και αποτύπωσης των βασικών γεγονότων που καθόρισαν τις σχέσεις του Κράτους με την Εκκλησία, με χρονική αφετηρία την εποχή της ελληνικής Επανάστασης και καταληκτική αναφορά στη σύγκρουση για τις ταυτότητες στις αρχές του 21ου αιώνα. Στόχος ήταν να φανεί ο τρόπος που αποτυπώθηκε η τομή «Κράτος-Εκκλησία» στην περίπτωση της Ελλάδας, μέσω των πολλών και διαφορετικών συγκρούσεων των δύο πλευρών, κυρίως κατά τον 20ο και τον 21ο αιώνα. Για να μπορέσουμε να δούμε πως εκφράστηκε η συγκεκριμένη διαιρετική τομή στην ελληνική περίπτωση, χρησιμοποιήθηκε κατά κύριο λόγο πρωτογενές και δευτερογενές βιβλιογραφικό υλικό, το οποίο κάλυπτε ένα ευρύ χρονικό πλαίσιο. Ανατρέξαμε στην απαρχή των σχέσεων των δύο πλευρών και στον τρόπο με τον οποίο συγκροτήθηκε η ανεξάρτητη ελληνική Εκκλησία, ενώ ταυτόχρονα αναφερθήκαμε στο ρόλο που έπαιξε το θρήσκευμα και η θρησκεία ως προσδιοριστικός παράγοντας της εθνικής ταυτότητας. Προβήκαμε σε μία ανάλυση του όρου της διαιρετικής τομής, όπως αυτή εφευρέθηκε και διατυπώθηκε σαν έννοια από τους Lipset και Rokkan το 1967. Η αναζήτηση της έννοιας της διαιρετικής τομής στα γραπτά ενός σημαντικού αριθμού πολιτικών επιστημόνων του τελευταίου μισού του 20ου αιώνα έγινε έτσι ώστε να υπάρξει το θεωρητικό πλαίσιο των διαιρετικών τομών στην Ευρώπη γενικότερα, όσο και της τομής «Κράτους-Εκκλησίας» ειδικότερα. Ακολούθως, αναπτύχθηκαν συντόμως οι λόγοι, για τους οποίους στην Ελλάδα οι διαιρετικές τομές εμφανίστηκαν με χαρακτηριστική καθυστέρηση και στη συνέχεια σκιαγραφήθηκαν οι συγκρούσεις μεταξύ του Κράτους και της Εκκλησίας κατά τον 20ο και τον 21ο αιώνα. Εν κατακλείδι, συζητήθηκε το ζήτημα της ανάδυσης μίας νέας μορφής θρησκευτικής διαιρετικής τομής, αυτής της εκκλησιαστικής διαιρετικής τομής, η οποία βρήκε πρόσφορο έδαφος κατά την περίοδο της ύστερης νεωτερικότητας όπου επικρατούν συνθήκες ιδιωτικοποίησης της θρησκείας και ατομικής θρησκευτικότητας. Ο περιορισμένος αριθμός ερευνών πάνω σε αυτό το θέμα εμποδίζουν τη διατύπωση ασφαλών συμπερασμάτων, ωστόσο η συνειδητοποίηση αυτής της έλλειψης εμπειρικών στοιχείων μπορεί να αποτελέσει ένα επιπλέον κίνητρο για διεξαγωγή πληρέστερων ερευνών μελλοντικά, όταν θα παρουσιαστεί ξανά μία διαμάχη μεταξύ των δύο πλευρών. Οι συγκρούσεις μεταξύ του Κράτους και της Εκκλησίας στην περίπτωση της Ελλάδας δεν έλαβαν τη μορφή της θρησκευτικής διαιρετικής τομής, όπως αυτή διατυπώθηκε ως όρος στα γραπτά των Lipset και Rokkan. Η ελληνική περίπτωση παρουσίασε σημαντικές ιδιαιτερότητες, οι οποίες την διαφοροποιούσαν από σχεδόν κάθε άλλη ευρωπαϊκή χώρα. Οι ιδιαιτερότητες αυτές εμφανίζονται ήδη από τα πρώτα επαναστατικά Συντάγματα και στο τρόπο με τον οποίο συγκροτήθηκε η εθνική ταυτότητα, ενώ συνεχίζονται και στις αρχές της δεκαετίας του 1830 και στο τρόπο που δημιουργήθηκε η ανεξάρτητη ελληνική Εκκλησία. Οι παραπάνω λόγοι δεν επέτρεψαν να εκδηλωθεί ένας κοινωνικός διαχωρισμός που θα είχε στο επίκεντρό του τη θρησκεία ή/και τις σχέσεις Κράτους και Εκκλησίας. Οι συγκρούσεις ωστόσο που προέκυψαν προσιδίαζαν, ειδικά τις τελευταίες δεκαετίες του 20ου και την πρώτη δεκαετία του 21ου αιώνα, σε αυτό που ονομάστηκε από τους πολιτικούς επιστήμονες ως εκκλησιαστική διαιρετική τομή.
Abstract:
In the context of this thesis, an attempt was made to comprehensively view and depict the basic events that determined the relations between the State and the Church, starting from the era of the Greek Revolution and ending with the conflict over identities in the early 21st century. The aim was to illustrate how the "State-Church" intersection was reflected in the case of Greece, through the many and different conflicts between the two sides, mainly in the 20th and 21st centuries. In order to be able to see how this distinction was expressed in the Greek case, primary and secondary bibliographic material was mainly used, which covered a wide time frame. We looked back at the beginning of the relations between the two sides and the way in which the independent Greek Church was formed, while at the same time we referred to the role played by religion and religion as a determinant of national identity. We conducted an analysis of the term divisive intersection, as it was invented and formulated as a concept by Lipset and Rokkan in 1967. The search for the concept of division in the writings of a significant number of political scientists of the last half of the 20th century was done in order to provide the theoretical framework of the divisions in Europe in general, as well as the "State-Church" intersection in particular. Subsequently, the reasons why in Greece the divisions appeared with characteristic delay were briefly developed and then the conflicts between the State and the Church in the 20th and 21st centuries were outlined. In conclusion, the question of the emergence of a new form of religious division, that of ecclesiastical division, which found fertile ground during the period of late modernity prevailing under conditions of privatization of religion and individual religiosity, was discussed. The limited research on this topic prevents its full coverage and the formulation of safe conclusions, but the realization of this lack of empirical evidence can be an additional incentive to conduct more complete research, when a dispute between the two sides arises again in the future. The conflicts between the State and the Church in the case of Greece did not take the form of the religious division as it was formulated as a term in the writings of Lipset and Rokkan. The Greek case presented important peculiarities, which differentiated it from almost every other European country. These peculiarities appear already from the first revolutionary Constitutions and in the way in which the national identity was formed, while they continue in the early 1830s in the way the independent Greek Church was created. The above reasons did not allow the manifestation of a social division that would have centered on religion and/or the relations between Church and State. The conflicts that resulted, however, depended, especially in the last decades of the 20th and the first decade of the 21st century, in what was called by political scientists the ecclesiastical cleavage.
Περιγραφή:
Διπλωματική εργασία - Πάντειο Πανεπιστήμιο. Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας, ΠΜΣ, κατεύθυνση Πολιτική Επιστήμη, 2023
