Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών
Περίληψη:
Στην παρούσα εργασία, θα εξερευνήσω μια σειρά από επιτελεστικές ετεροτοπίες της Αθήνας, αντλώντας από τον γνωστό όρο του Michel Foucault, που περιγράφει ουτοπίες του παρόντος, αντι-χώρους που αποκαλύπτουν ή/και παραμορφώνουν το είδωλο της καθεστηκυίας πραγματικότητας και των ρυθμιστικών προτύπων, προκρίνοντας συγχρόνως μια ρήξη με την ευθύγραμμη, κανονιστική χρονικότητα. Συνομιλώντας με συνομιλητές και συνομιλήτριες που έχουν αντιπαρατεθεί με την έμφυλη ή/και σεξουαλική κανονιστικότητα, διερευνώ το πώς έχουν, βιωματικά, αναψηλαφήσει την αίσθηση του να είναι εκτός τόπου (αποκειμενοποιημένοι) και εκτός χρόνου (ερριμμένοι εκτός μιας ετεροκανονικής, αναπαραγωγικής χρονικότητας). Συγχρόνως, εξετάζω το τι σημαίνει να τελούν εκτός εαυτού υπό το πρίσμα της θεωρίας της Judith Butler: ευάλωτοι, τόσο λόγω της καταστατικής τρωτότητάς τους, ως σωματικότητες που δεν μπορούν να νοηθούν παρά μέσω της σχεσιακότητάς τους με άλλες ενσώματες παρουσίες, όσο και εκτεθειμένοι σε ένα είδος κοινωνικοπολιτικής τρωτότητας, που διανέμεται ανισομερώς και διαφορικά σε συγκεκριμένα είδη υποκειμένων. Αντλώντας από την έννοια του συν-αισθήματος [affect] ως την ενέργεια που συνέχει τη συλλογική δράση και τη συντροφικότητα των υποκειμένων αυτών, εξετάζω το πώς σχετίζονται και δραστηριοποιούνται σε ετεροτοπίες, εστιάζοντας, καταρχάς σε έναν από τους πιο παραδειγματικούς τύπους ετεροτοπίας, το θέατρο. Αρχικά, ανατέμνω τρεις περφόρμανς της θεατρικής ομάδας Nova Melancholia και αναλύω το πώς αυτές συνδιαλέγονται με μια σειρά από θεωρητικές αναζητήσεις περί επιτελεστικότητας και κουήρ χρονικότητας. Κατόπιν, στρέφω τον προβολέα μου στις δημόσιες συναθροίσεις και διαμαρτυρίες ως παράδειγμα επιτελεστικών ετεροτοπιών, οι οποίες συγκροτούν μια μετακινούμενη οντότητα, ένα παράδειγμα δημιουργίας της πόλεως στον χώρο της δημόσιας εμφάνισης, όπως θα το έθετε η Hanna Arendt. Αφενός, εξετάζω την έννοια του αγωνιστικού/επιτελεστικού πένθους, που έχει εισαγάγει η Αθηνά Αθανασίου, με αφετηρία τη σειρά εκδηλώσεων που έχουν ακολουθήσει τη δολοφονία του ακτιβιστή Ζακ Κωστόπουλου. Γίνεται ειδική αναφορά στην ντραγκ αποστολή που ταξίδεψε με λεωφορείο στον τόπο ταφής του Ζακ, στην Ιτέα, μεταφέροντας τη συν-αισθηματική ενέργεια της αθηναϊκής κουήρ σκηνής και κουηρεύοντας μια τυπική ελληνορθόδοξη κηδεία. Αφετέρου, εμβαθύνω στη χρήση του τραγουδιού και του χορού στις επιτελεστικές συναθροίσεις ως «εκστατικό» και «αισθητικό» τύπο διαμαρτυρίας, με έμφαση στη φεμινιστική συλλογικότητα Οιστρογόνες. Στον επίλογο, αποπειρώμαι να θίξω το ζήτημα της ανατρεπτικότητας (ή μη) των διαφόρων ετεροτοπιών που έχουν προαναφερθεί. Εντέλει, μολονότι οι εντάσεις μεταξύ αντίστασης και συναίνεσης παραμένουν ισχυρές, βάσει και μιας φουκωικής θεώρησης της εξουσίας, και οι μαρτυρίες των συνομιλητών μου διακρίνονται από αμφιλογίες, καταλήγω ότι κοινή συνισταμένη των παρατιθέμενων ετεροτοπιών αποτελεί η ενεργή παρουσία του ευάλωτου σώματος –ενός σώματος καταστατικά ουτοπικού, όπως είχε γράψει κάποτε ο Foucault– αλλά και ένα οιονεί εορταστικό στοιχείο το οποίο εντοπίζεται σε πληθώρα επιτελέσεων, από τα ντραγκ στοιχεία μιας περφόρμανς μέχρι ένα αντιφωνικό τραγούδι εν είδει «χαρούμενου» πένθους.
Abstract:
In the present dissertation, I will explore a series of performative heterotopias in Athens, drawing on Michel Foucault’s well-known term, referring to utopias firmly set in the present, counterspaces revealing and/or distorting the image of the hegemonic reality and prescriptive patterns, while at the same time foregrounding a rupture with linear, normative temporalities. Through my interviews with informants who have had a first-hand experience of defying gendered and/or sexual normativity, I will examine how they have experientially registered the sensation of being out of place (i.e. abjectified) and out of time (i.e. placed outside a heteronormative, reproductive temporality). I will investigate how they identify with the phrase beside oneself through the rubric of Judith Butler’s theory: vulnerable, both on account of their innate vulnerability, as corporealities who can only be conceived through their relationality with other embodied figures, but also exposed to a differential kind of sociopolitical vulnerability that is unevenly distributed across specific populations. Drawing on the concept of affect as the form of energy that binds together collective action and serves as the adhesive tissue for the agonistic companionship of these subjects, this paper also tackles the various ways in which these individuals relate to each other and become active in heterotopias. Initially, I will focus on what is arguably the most prototypical type of heterotopia, theatre, by virtue of anatomising three performances of the Nova Melancholia theatre company and elaborating on how these productions are linked to a theoretical discussion on performativity and queer temporality. Subsequently, I shall shed light to public assemblies and protests as another instance of performative heterotopias, which, in turn, also comprise a moving entity, an example of polis manifested in the space of appearance, to paraphrase Hanna Arendt. With this in mind, I will tackle the notion of agonistic mourning, first formulated by Athena Athanasiou, predicated upon a series of performative events ensuing after the murder of activist Zak Kostopoulos, with special emphasis on the description of a drag mission which travelled by bus to attend Zak’s funeral in Itea, in the process carrying the affective energy of the Athenian queer scene and queering the standard Greek orthodox funeral through a drag procession to the church and the cemetery. I will then delve into the use of singing and dancing in performative assemblies, conceptualising them as an “ecstatic” and “aesthetic” type of protests, as evidenced by the case of the feminist collective known as Oistrogones. In the epilogue, I attempt to touch upon the question of whether the various aforementioned heterotopias are subversive and, if so, to what extent. Ultimately, whereas the relationship between resistance and consent in these heterotopic instances is fraught with tension, in tandem with a Foucauldian theorization of power and contingent upon numerous factors, and my informants’ testimonies encompass a number of ambiguities, I argue that these heterotopias also evince a shared preoccupation with the active presence of the vulnerable body – a body intrinsically utopian, as once espoused by Foucault – as well as a quasi-festive aspect, encapsulated in a number of performative figurations ranging from the drag elements of a performance to the antiphonic singing of “joyful” mourning.
