Η πολιτισμική και συμβολική κατασκευή της εθνικής ταυτότητας και μνήμης στις επετείους του 1821
Τίτλος:
Cultural and symbolic formation of national memory and identity in the anniversaries of 1821
Κύρια Υπευθυνότητα:
Ζώης, Νικόλαος Δ.
Επιβλέπων:
Νοταράς, Ανδρέας
Θέματα:
Keywords:
25η Μαρτίου 1821, εθνικές επέτειοι, εθνική μνήμη, εθνική ταυτότητα, πολιτικές τελετουργίες 25th March 1821, national anniversaries, national memory, national identity, political rituals
Ημερομηνία Έκδοσης:
2021
Εκδότης:
Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών
Περίληψη:
Η παρούσα διπλωματική εργασία επιχειρεί να προσεγγίσει τους τρόπους με τους οποίους οι έννοιες της εθνικής μνήμης και της εθνικής ταυτότητας συγκροτήθηκαν πολιτισμικά και συμβολικά στο πλαίσιο των επετείων της 25ης Μαρτίου 1821 και συγκεκριμένα εκείνων που πραγματοποιήθηκαν στα πενήντα, στα εκατό, στα εκατόν πενήντα και στα διακόσια χρόνια από την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης. Η έμφαση στα τέσσερα αυτά «ιωβηλαία» του αγώνα των Ελλήνων για ανεξαρτησία δίνεται επειδή οι εκάστοτε πολιτικές αρχές που τα διοργάνωσαν διεκδίκησαν κάποια μοναδικότητα στην ιστορία της επετείου, αλλά και γιατί η μεταξύ τους χρονική απόσταση δύναται να φωτίσει ποικίλα ιστορικά, κοινωνιολογικά και ανθρωπολογικά ζητήματα που μεταβάλλονται ανάλογα με τη συγκυρία. Έπειτα από μια σκιαγράφηση ορισμένων βασικών θεωρητικών παραδοχών για τη σχέση των εθνών με το παρελθόν τους, για τις επινοητικές διαδικασίες που το νοηματοδοτούν μέσα από εθνικές επετείους και ενθυμητικές τελετές, αλλά και για το πώς τα παραπάνω συναρθρώνονται με τις λειτουργίες της εθνικής μνήμης και της εθνικής ταυτότητας, η εργασία θα στραφεί στους εορτασμούς της 25ης Μαρτίου που διοργάνωσε το ελληνικό κράτος το 1871, το 1930 (αφού το 1921 οι επίσημες τελετές αναβλήθηκαν λόγω της Μικρασιατικής Εκστρατείας), το 1971 και τέλος, το 2021. Στο πρώτο ιωβηλαίο, ενδιαφέρον παρουσιάζει η ανέγερση ορισμένων κομβικών εθνικών μνημείων, η τελετουργική μετακομιδή των οστών του Πατριάρχη Γρηγορίου Ε’, καθώς και η αναδιαμόρφωση του εθνικού παρελθόντος που αυτές οι επετειακές εκδηλώσεις σηματοδότησαν. Στο δεύτερο, παρατηρείται μια συστηματικότερη οργάνωση των εορτασμών, η οποία συνοδεύτηκε από περισσότερες τελετουργικές δραματοποιήσεις και επιτελέσεις του παρελθόντος, αλλά και από επιπλέον απόπειρες διαχείρισης της εθνικής ταυτότητας. Ο τρίτος εορτασμός φανερώνει τη σημασία του σχεδιασμού μιας επετείου, καθώς και τις ταυτοτικές αντιφάσεις του καθεστώτος της 21ης Απριλίου, ενώ στον τέταρτο, τον τόνο δίνει η πανδημία που στο μεταξύ ενέσκηψε στον πλανήτη: το τελετουργικό λεξιλόγιο περιορίζεται εδώ, όμως ορισμένα βασικά μηνύματα της επετείου, όπως η λεγόμενη επαναγνωριμία με τον συλλογικό εαυτό και ο αναστοχασμός πάνω στο εθνικό παρελθόν, μεταδίδονται καθαρά και μέσα από νέους διαύλους. Οι τέσσερις εθνικές επέτειοι παρουσιάζουν και αμετάβλητα και προσαρμόσιμα μορφολογικά και περιεχομενικά χαρακτηριστικά, τα οποία ωστόσο δεν βασίζονται τόσο σε αυθαίρετες επινοητικές διαδικασίες νοηματοδότησης της εθνικής μνήμης και ταυτότητας, όσο σε ανασυνθέσεις τους, που εξαρτώνται από τις στοχεύσεις της εξουσίας και από το εκάστοτε ιστορικό και πολιτισμικό συμφραζόμενο. Τέλος, διατυπώνονται ορισμένες προτάσεις για περαιτέρω έρευνα, σχετικά με το αποτύπωμα της 200ετηρίδας της Ελληνικής Επανάστασης και τα νέα επικοινωνιακά πεδία αναδιαμόρφωσης της εθνικής ταυτότητας και μνήμης σε έναν διαρκώς μεταβαλλόμενο κόσμο.
Abstract:
The present paper attempts to examine the ways in which national memory and national identity were formed culturally and symbolically within the anniversary of the Greek Revolution of 25th March 1821 and especially within the celebrations that took place in its 50th, 100th, 150th and 200th commemoration. The focus on these four “jubilees” of Greece’s struggle for independence is based on the hypothesis that each time the respective political authorities claimed a unique place in the history of the anniversary. Furthermore, the time period that these four commemorations span makes them a useful tool in highlighting various historical, sociological and anthropological issues that arise in each context. After describing some basic theoretical assumptions regarding firstly the relationship of nations with their past, secondly the inventive processes that conceptualize this past through anniversaries and commemorative rituals and third, the ways in which all these are linked with the functions of national memory and national identity, this paper will focus on the March 25th celebrations that the Greek state organized in 1871, in 1930 (since the planned celebrations of 1921 were postponed due to the Greco-Turkish War of 1919–1922), in 1971 and eventually, in 2021. In the first jubilee, the emphasis is being given on the construction of national monuments, on the ritual transport of the corpse of the Greek-orthodox patriarch Gregorios the 5th and on the reshaping of the national past that these events signaled. In the second jubilee, the celebrations are organized more systematically while at the same time they are complemented by additional ritual dramatizations and performances and also by new efforts to manage national identity. The third celebration reveals the importance of designing a commemoration as well as the contradictions of the dictatorial regime of the time, while in the fourth anniversary the tone is largely being set by the coronavirus pandemic: the ceremonial vocabulary has been reduced, but the central messages of the celebration, e.g. a certain reacquaintance with the collective self and a necessary reflection on the national past, remain clear and are being conveyed through new channels as well. The four national commemorations share some invariable and some adjustable characteristics. These characteristics however do not stem only from inventive processes that give meaning to national memory and national identity in an arbitrary way, but also from reconstructions that depend on the existing purposes of the authorities and on the historical and cultural context. Finally, some further research propositions are being outlined, regarding the aftermath of the 200th anniversary of the Greek Revolution and the unprecedented, communicative ways of shaping the national memory and national identity in a world that is constantly changing.
Περιγραφή:
Διπλωματική εργασία - Πάντειο Πανεπιστήμιο. Τμήμα Κοινωνικής Ανθρωπολογίας, ΠΜΣ "Κοινωνική και Πολιτισμική Ανθρωπολογία", 2021
