Η Αραβική Άνοιξη: μια γεωπολιτική αποτίμηση 10 χρόνια μετά
Τίτλος:
Arab Spring: a geopolitical assessment 10 years later
Κύρια Υπευθυνότητα:
Μπάρμπας, Κωνσταντίνος Δ.
Επιβλέπων:
Χειλά, Ειρήνη
Θέματα:
Keywords:
Αραβική Άνοιξη, Αραβική Εξέγερση, Γεωπολιτικός Ανταγωνισμός, Πολύ-πολικότητα, Μέση Ανατολή – Βόρεια Αφρική Arab Spring, Arab Uprising, Geopolitical Competition, Multipolarity, Middle East - North Africa
Ημερομηνία Έκδοσης:
2022
Εκδότης:
Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών
Περίληψη:
Η αυτοπυρπόληση του Τυνήσιου πλανόδιου πωλητή Mohamed Bouazizi ως ένδειξη διαμαρτυρίας για τον αυταρχισμό και την έλλειψη κράτους δικαίου αποτέλεσε το εναρκτήριο λάκτισμα της λεγόμενης «Αραβικής Άνοιξης». Αποτέλεσε το καταλυτικό εκείνο παράγοντα για την εξέλιξη του ενός νέου γεωπολιτικού παιγνίου στην ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου – Μέσης Ανατολής. Οι κλυδωνισμοί της Αραβικής Άνοιξης ξεπέρασαν τα σύνορα της Τυνησίας και διαχύθηκαν στην ευρύτερη περιοχή. Σύντομα οι νέες, ανατρεπτικές τάσεις, εφορμούμενες από τις ελπίδες για δημοκρατία, πλουραλισμό και περισσότερες ελευθερίες επηρέασαν και άλλες αραβικές χώρες, οδήγησαν σε έντονα κύματα αντιδράσεων κατά των υφιστάμενων (μη δημοκρατικών καθεστώτων), ανατρέποντας το υπάρχον status quo. Καθώς η αναταραχή επεκτεινόταν προς ανατολάς, αποκτούσε όλο και πιο βίαιο χαρακτήρα, όπως μαρτυρούν οι περιπτώσεις της Λιβύης, της Συρίας, της Υεμένης και της Αιγύπτου σε μικρότερο βαθμό. Οι ΗΠΑ αποτελούσαν ουσιαστικά τη δύναμη που διαμόρφωνε την τάξη πραγμάτων για περισσότερα από διακόσια χρόνια. Μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, οι ΗΠΑ υπήρξαν αδιαμφισβήτητα η κυρίαρχη στρατιωτική δύναμη στην περιοχή. Η μονοπολικότητα αυτή στη Μεσόγειο, μεταφράστηκε σε ένα είδος εξ ορισμού κυριαρχίας λόγω της έλλειψης ανταγωνιστών. Η Ευρώπη υπήρξε ο κορυφαίος οικονομικός εταίρος για τις χώρες της νότιας Μεσογείου, αλλά δεν υπήρξε ποτέ γεωπολιτικός ανταγωνιστής. Σε αυτό το πλαίσιο, οι επαναστάσεις της Αραβικής Άνοιξης αποτέλεσαν σημείο καμπής για την επιστροφή της πολυπολικότητας. Η σταδιακή έλλειψη ενδιαφέροντος των ΗΠΑ στην περιοχή καθώς στράφηκε το ενδιαφέρον τους σε άλλες περιοχές, παράλληλα με την εμφανή αδυναμία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) να διαμορφώσει κατάλληλες πολιτικές, δημιούργησε ένα κενό που για την κάλυψη του οποίου προσέλκυσε αναπόφευκτα άλλες δυνάμεις. Παράλληλα στο παραπάνω πλαίσιο, δύο παγκόσμιες υπερδυνάμεις εμφανίστηκαν στο προσκήνιο, η Ρωσία και η Κίνα. Η μεν πρώτη επέστρεψε επίσης ως μια σημαντική δύναμη, μετά την παρακμή της δεκαετίας του 1990, μέσω μιας εξωτερικής πολιτικής καθοδηγούμενης από έναν αβυσσαλέο πραγματισμό και ενισχύοντας τις σχέσεις της ακόμη και με χώρες που βρίσκονται σε αντιπαράθεση μεταξύ τους όπως φάνηκε ξεκάθαρα από την επιτυχημένη και εξαιρετικά αποτελεσματική ρωσική εμπλοκή κόστους/ευκαιρίας στη Συρία και τη Λιβύη. Αντιθέτως η Κίνα, εισήλθε με την τεράστια οικονομική της δύναμη και τη σημασία που έχει η περιοχή αυτή για τις ενεργειακές της ανάγκες καθώς και τις φιλοδοξίες του «νέου δρόμου του μεταξιού – BRI». Ωστόσο, η αδυναμία της να ασκήσει επιρροή, ιδίως σε περιοχές συγκρούσεων, αποτέλεσε εμπόδιο στη περεταίρω διείσδυσή της. Επιπλέον, η Μεσόγειος απέκτησε μεγαλύτερη σημασία και για το Συμβούλιο Συνεργασίας του Κόλπου (Gulf Cooperation Council-GCC). Για τις χώρες του Κόλπου, η Μεσόγειος μετατράπηκε από μια περιοχή στην οποία αρχικά επέκτειναν την οικονομική τους επιρροή, σε μια περιοχή στην οποία εν τέλει εξήγαγαν τις εσωτερικές τους ρήξεις και οι οποίες τείνουν να αναπαράγονται στην εσωτερική πολιτική αρκετών μεσογειακών χωρών. Συνεπακόλουθα, η Τουρκία υιοθέτησε μια πολύ ενεργή στάση, καθώς προσπάθησε να εκμεταλλευτεί αυτό το κύμα για να ενισχύσει τον ρόλο της στη Μεσόγειο, προκειμένου να την καταστήσει ως διαμορφωτή στην περιοχή.
Abstract:
The self-immolation of the Tunisian street vendor Mohamed Bouazizi in protest against authoritarianism and the lack of rule of law was the kick-off of the so-called "Arab Spring". It was the catalyst for the development of a new geopolitical game in the wider Eastern Mediterranean-Middle East region. The shocks of the Arab Spring went beyond the borders of Tunisia and spread to the wider region. Soon the new, subversive trends, driven by hopes for democracy, pluralism and more freedoms affected other Arab countries, leading to strong waves of reactions against the existing (non-democratic regimes), overturning the existing status quo. As the unrest spread eastwards, it became increasingly violent, as the cases of Libya, Syria, Yemen and Egypt to a lesser extent attest. The US was essentially the power that shaped the world order for more than two hundred years. After the end of the Cold War, the US was unquestionably the dominant military power in the region. This unipolarity in the Mediterranean translated into a kind of default dominance due to the lack of competitors. Europe has been the leading economic partner for the southern Mediterranean countries, but it has never been a geopolitical competitor. In this context, the revolutions of the Arab Spring were a turning point for the return of multipolarity. The gradual loss of US interest in the region as it turned its attention to other regions, along with the apparent inability of the European Union (EU) to formulate appropriate policies, created a vacuum that inevitably attracted other powers to fill. At the same time, in the above context, two global superpowers have emerged on the scene, Russia and China. Russia returned as a major power, after the decline of the 1990s, through a foreign policy guided by an abysmal pragmatism and strengthening its relations even with countries at odds with each other, as was clearly shown by the successful and highly effective Russian cost/opportunity engagement in Syria and Libya. China, on the contrary, entered with its enormous economic power and the importance of this region for its energy needs as well as the ambitions of the "New Silk Road - BRI". However, its inability to exert influence, particularly in conflict areas, has been an obstacle to its further penetration. In addition, the Mediterranean has become more important for the Gulf Cooperation Council (GCC). For the Gulf countries, the Mediterranean has been transformed from a region in which they initially extended their economic influence to a region in which they eventually exported their internal rifts, which tend to be reproduced in the internal politics of several Mediterranean countries. Consequently, Turkey adopted a very active stance as it tried to take advantage of this wave to strengthen its role in the Mediterranean in order to make it a shaper in the region.
Περιγραφή:
Διπλωματική εργασία - Πάντειο Πανεπιστήμιο. Τμήμα Διεθνών, Ευρωπαϊκών και Περιφερειακών Σπουδών, ΠΜΣ Στρατηγικές Σπουδές Ασφάλειας, 2022
