Η εξωτερική πολιτική της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας στην Ιταλία: οι σχέσεις με τον Πάπα της Ρώμης και η διεκδίκηση της κυριαρχίας στην ιταλική χερσόνησο κατά τη μέση βυζαντινή περίοδο (7ο -9ο αιώνα)
Τίτλος:
Byzantine foreign policy in Italy: the relations with the Pope of Rome and the claim for the Italian peninsula during the middle byzantine period (7th -9th c.)
Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών
Περίληψη:
Η παρούσα εργασία επιδιώκει να απαντήσει σε δύο ερωτήματα. Αρχικά, γιατί το Βυζάντιο συνέχισε να διεκδικεί τα εδάφη της Ιταλίας κατά τον 7ο αιώνα, όταν είχε να αντιμετωπίσει υπαρξιακούς κινδύνους, και πώς υλοποίησε αυτόν τον στόχο. Επιπλέον, γιατί ο Πάπας της Ρώμης, αν και μακριά από το κέντρο της αυτοκρατορίας, και εν μέσω δυσκολιών και αδυναμίας ουσιαστικής στήριξης από την αυτοκρατορία, συνέχισε να την υποστηρίζει και ποιοι ήταν οι λόγοι και οι συνθήκες που τελικά τον ώθησαν στα μέσα του 8ου αιώνα να κάνει στροφή, αναζητώντας βοήθεια στη δύση. Το Βυζάντιο στην Ιταλία κατά τις αρχές του 7ου αιώνα κατείχε μια λωρίδα που ένωνε τη Ραβέννα με τη Ρώμη, καθώς και κάποιες περιοχές στον νότο. Όλο το υπόλοιπο τμήμα της Ιταλίας ήταν χωρισμένο σε λογγοβαρδικά βασίλεια, που επεδίωκαν, αρχικά να σταθεροποιηθούν και κατόπιν να επεκτείνουν τα εδάφη τους εις βάρος της αυτοκρατορίας. Η τελευταία προσπαθούσε να κρατήσει την κυριαρχία μέσω του εξαρχάτου που είχε ιδρυθεί στα τέλη του 6ου αιώνα, με χρήση στρατιωτικών, αλλά, κυρίως, διπλωματικών μέσων. Ο λόγος της αδυναμίας εκτενούς στρατιωτικής δράσης (ο μόνος που προχώρησε σε τέτοια μέτρα ήταν ο Κώνστας, με πενιχρά αποτελέσματα που ακυρώθηκαν αμέσως μετά τον θάνατό του) ήταν η κάμψη ισχύος της αυτοκρατορίας, που κατά τον 7ο αιώνα απώλεσε τις πλούσιες επαρχίες της Μέσης Ανατολής και της Αιγύπτου, με συνακόλουθη στέρηση υλικών και ανθρώπινων πόρων. Οι λόγοι επιθυμίας διατήρησης του εξαρχάτου, αν και βρισκόταν πολύ μακριά από το κέντρο ήταν δύο: η ιταλική χερσόνησος ήταν η μήτρα της αυτοκρατορίας και αυτονοήτως έπρεπε να βρίσκεται εντός της επικράτειάς της. Επιπροσθέτως διατηρούνταν ακόμα βαθιά η πεποίθηση της μοίρας της αυτοκρατορίας ως του μόνου επίγειου χριστιανικού βασιλείου που μόνο εκείνο μπορούσε να ενώνει όλη τη χριστιανοσύνη. Βέβαια, μετά τις απώλειες του 7ου αιώνα, αυτή η προσέγγιση μεταβλήθηκε, ίσως όχι επίσημα, αλλά σίγουρα μέσω πολιτικών που εστίαζαν την εξοικονόμηση πόρων. Στην Ιταλία ο Πάπας είχε καταφέρει να διατηρήσει τη ρωμαϊκή κληρονομιά, τουλάχιστον στις περιοχές που βρίσκονταν ακόμα υπό ρωμαϊκή διοίκηση. Παράλληλα, η στήριξη και η καθοδήγηση που προσέφερε ως πνευματικός ηγέτης, αλλά και οι πρωτοβουλίες του για ειρήνευση με τους Λογγοβάρδους, σε αντίθεση με την επίσημη βυζαντινή πολιτική, αλλά υπέρ των κατοίκων του εξαρχάτου, τον ανέδειξαν και ως πολιτικό δρώντα. Συνέβη, έτσι, μια μετατόπιση της πίστης των χριστιανικών πληθυσμών της δύσης από την αυτοκρατορία ως χριστιανικού φάρου, στη Ρώμη του Πάπα. Σε συνδυασμό με τον εκχριστιανισμό της υπόλοιπης δυτικής Ευρώπης, και διαπιστώνοντας ότι το Βυζάντιο πλέον ήταν ανίσχυρο να στηρίξει την Ιταλία αποτελεσματικά και να υπερασπιστεί την ιδέα της χριστιανικής οικουμενικότητας, αποφάσισε να στρέψει τις ελπίδες του προς τη δύση και τους παλιούς συμμάχους της αυτοκρατορίας, τους Φράγκους.
Abstract:
This paper examines the byzantine foreign policy regarding the Italian peninsula in the middle byzantine period, specifically during the reign of emperor Heraclius and his heirs (610-717). The main objective is to identify the reasons behind the empire’s continued efforts to maintain its hold on Italian territories at a time when it was facing existential threats from the east and many enemies from the north, as well as to explore how and to what extent it managed to accomplish this goal. A supplementary objective is to examine the Pope’s status Pope’s status vis-à-vis in the Byzantine empire, which can be described as a delicate balancing exercise between continuing to constitute an integral part of the Roman-Byzantine continuum and at the same time forming a new and increasingly autonomous pole of power. In the same vein, the paper seeks to understand how the Pope managed to survive on a land occupied by barbaric tribes, why he kept defending both his position as Roman and the Italian territory as part of the empire and what eventually drove him away from the emperors and closer to the Francs, to which he turned asking for help to save Rome from the Lombards. The paper identifies two main drivers of Byzantium’s initial attachment to Italy. The first one was its self-identification as an uninterrupted continuation of the Roman Empire, which inevitably resulted in a desire to see all Italian territories back under Roman rule. Rome was the birthplace and the cradle of the empire and it was only natural that the emperors wanted the Italian peninsula formally under Roman jurisdiction. The second one was the empire’s self-proclaimed destiny to unite all Christians within an ecumenical Christian kingdom, which meant that it saw no other choice but to ensure that, at some point, the entire Christian world would be brought under the Roman rule. Nonetheless, the threats the empire had to face, the loss of almost half of its land first to the Persians and then to the Arabs, the ensuing economic decline and the consequent loss of power and resources, coupled with the constant clashes along its northern borders with Slavs, Avars and Bulgars, made this aim impossible. At the same time, the Pope, a Roman himself by birth and nurture, had to deal with the destruction and chaos brought upon Italy by gothic tribes settling on former Roman land. He managed to support the Romans among non-christian or heretic populations and to preserve the Roman heritance under those extremely challenging circumstances, hoping for the restoration of the empire. However, coming to realize that the empire had no longer the power to defeat the newcomers and restore the past, he gradually established a new role for himself, taking on the political power the exarchs of Italy once held, in an effort to secure the cities and the peoples still under Byzantine rule. Eventually, he made new allies in the West and abandoned the East, ushering in a new era for the western half of the erstwhile Roman empire.
Περιγραφή:
Διπλωματική εργασία - Πάντειο Πανεπιστήμιο. Τμήμα Διεθνών, Ευρωπαϊκών και Περιφερειακών Σπουδών, ΠΜΣ Διεθνείς Σχέσεις και Στρατηγικές Σπουδές, 2022
