Ολοκληρωτική άμυνα: ανάλυση μιας προσέγγισης για την αύξηση της αντοχής της κοινωνίας σε πόλεμο και της ικανότητας επιβίωσης της χώρας
Τίτλος:
Comprehensive defense: analysis of an approach to increase society's resistance to war and the country's survivability
Κύρια Υπευθυνότητα:
Βιολέτης, Παναγιώτης Ι.
Επιβλέπων:
Κολιόπουλος, Κωνσταντίνος, 1971-
Θέματα:
Keywords:
Ολοκληρωτική Άμυνα. Ανάλυση μιας προσέγγισης για την αύξηση της αντοχής της κοινωνίας σε πόλεμο και της ικανότητας επιβίωσης της χώρας. Comprehensive Defense. Analysis of an approach to increase society's resistance to war and the country's survivability
Ημερομηνία Έκδοσης:
2022
Εκδότης:
Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών
Περίληψη:
ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1. Ορισμοί Ο ορισμός της ολοκληρωτικής άμυνας ως μιας κατάστασης έκτακτης ανάγκης ενοποιείται και διευρύνεται ως ακολούθως: Ολοκληρωτική Άμυνα είναι όλες αυτές οι ενέργειες ενός κράτους προς αποφυγή κάθε συγκυρίας που θέτει σε διακινδύνευση βασικά αγαθά της χώρας και των πολιτών, σε εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο, λόγω εξωτερικής επιβουλής, λόγω απειλής από μη κρατικούς παράγοντες, λόγω φυσικών ή / και ανθρωπογενών καταστροφικών φαινομένων, σε εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο. ΣΚΟΠΟΣ της Διατριβής είναι 2. Να επιχειρηθεί να παρουσιασθεί το Ελληνικό μοντέλο Διαχείρισης Κρίσεων με έμφαση στη προσπάθεια στησίματος μιας Ολοκληρωτικής άμυνας της χώρας, για αντοχή σε οποιαδήποτε σοβαρή κρίση ή πόλεμο, και της ικανότητας επιβίωσης αυτής. ΑΝΑΛΥΣΗ Γενικά 3. Πάντα υπάρχει η ανάγκη προετοιμασίας για τις αντίξοες συνθήκες που είναι περίπου βέβαιο ότι αργά ή γρήγορα θα εμφανιστούν. Είναι η λογική που μας έχει κληροδοτήσει τη βιβλική ιστορία των παχιών και των ισχνών αγελάδων, και τον μύθο του αμέριμνου τζίτζικα και του προνοητικού μέρμηγκα. Όταν μεταβαίνουμε στο πεδίο της στρατηγικής αντιπαράθεσης, η λογική του κανόνα αυτού μπορεί να συνοψιστεί με την αμερικανική ρήση «η ελπίδα δεν είναι στρατηγική». Αυτό εκδηλώνεται με πολλούς τρόπους. Ο πλέον θεμελιώδης είναι ότι το διεθνές περιβάλλον είναι ανταγωνιστικό και ο πόλεμος αναπόφευκτος. Το διεθνές σύστημα είναι άναρχο :δεν υπάρχει διεθνής κυβέρνηση , και στο διεθνή χώρο δεν μπορείς να τηλεφωνήσεις στο «εκατό». Το αποτέλεσμα είναι ότι, άσχετα με το τι επιθυμούν οι άνθρωποι και τα μεμονωμένα κράτη, το φαινόμενο του πολέμου είναι ενδημικό στο διεθνές σύστημα. Από αυτό προκύπτει ότι η αμυντική προετοιμασία καθώς και η προετοιμασία για οποιαδήποτε κρίση ένταση, αποτελεί προϋπόθεση για την επιβίωση και την ελευθερία των κρατών, και κατ΄επεκταση την ευημερία των πολιτών. Όπως μας έχει διδάξει η αρχαία αλλά και η νεότεροι ιστορία και αποτελεί στρατηγικό κανόνα, θα πρέπει να στηριζόμαστε για την άμυνα μας στις δικές μας δυνάμεις , όσο περισσότερο μπορούμε. Χαρακτηριστική περίπτωση κράτους που αρνείται πεισματικά να βασίσει την ασφάλεια του σε τρίτους και εννοεί να στηρίζεται στις δικές του δυνάμεις όσο τον δυνατόν περισσότερο , είναι το Ισραήλ. Σε αντίθεση με το Ισραήλ, η περίπτωση της Ελλάδας στην Κύπρο δείχνει τι συμβαίνει εάν δεν στηρίζεσαι στις δικές σου δυνάμεις και ελπίζεις στη βοήθεια τρίτων. Τον Νοέμβριο του 1967 η αποχώρηση από την Κύπρο, της Ελληνικής Μεραρχίας που ήταν εγκατεστημένη στο νησί από το 1964, αποδείχθηκε καταστροφική. Όταν η χώρα εμπλακεί και χρειασθεί να πράξει ολοκληρωτική άμυνα θα δοκιμασθεί όλη η οργάνωση της. Ωστόσο, ο όρος οργάνωση δεν περιορίζεται στα καθαρά στρατιωτικά ζητήματα, αλλά άπτεται και ευρύτερων τομέων όπως η πολιτική, η οικονομία, και η κοινωνία. Η στρατηγική σημασία της πολιτικής, οικονομικής και κοινωνικής οργάνωσης ίσως να μην είναι τόσο προφανής, αλλά αυτό δεν την καθιστά λιγότερο σημαντική. Είναι χαρακτηριστικό ότι μια μελέτη που έγινε για τον Αμερικανικό στρατό και ανέλυσε μια σειρά πανίσχυρων στρατών – τον μακεδονικό , τον ρωμαϊκό , τον μογγολικό και τον ναπολεόντειο- που επιχείρησαν σε διάφορες περιόδους της ιστορίας, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι όσο περισσότερο ένα στρατιωτικό πλεονέκτημα μας εδράζεται σε κοινωνικούς θεσμούς και υποδομές , τόσο περισσότερο αντέχει στον χρόνο. Κατά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο το Ηνωμένο Βασίλειο κατέδειξε υπέρτερη οικονομική και κοινωνική οργάνωση απ΄ ότι η Ναζιστική Γερμανία – τουλάχιστον στα πρώτα χρόνια του πολέμου. Αυτό του επέτρεψε να την ξεπεράσει σε πολεμική παραγωγή κατά την περίοδο 1940 – 1942, παρότι εκείνο το διάστημα οι Γερμανοί ήλεγχαν τους πλουτοπαραγωγικούς πόρους του μεγαλύτερου μέρους της Ευρώπης. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: Μοντέλο Ολοκληρωτικής Άμυνας στη Γαλλία. ΓΕΝΙΚΑ Το θεσμικό και το νομικό πλαίσιο του Υπουργείου Εσωτερικών, που προΐσταται στην Ασφάλεια της πολιτικής Προστασίας, της Γαλλίας: α. Έχει σκοπό να αποκαταστήσει τη θέση της υπεύθυνης συμμετοχής των πολιτών και να αποσαφηνισθούν οι ευθύνες του κράτους στο σχεδιασμό, την επιχειρησιακή διαχείριση και την υποστήριξη για βοήθεια. β. Βασίζεται σε μια διττή στρατηγική της αποτροπής και της αντίδρασης. Εκ των οποίων η τελευταία βασίζεται σε τρείς βασικούς τομείς : την πρόληψη, την παρέμβαση και την προστασία. ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ. Η Οργάνωση της Πολιτικής Προστασίας στη Γαλλία χωρίζεται στο εθνικό επίπεδο, με την Γενική Διεύθυνση Πολιτικής Ασφάλειας και Διαχείρισης κρίσεων ( DGSCGC) και στο εδαφικό επίπεδο - τομέα. 1. Εθνικό Επίπεδο α. Γενική Διεύθυνση Πολιτικής Ασφάλειας και Διαχείρισης κρίσεων ( DGSCGC). Με υπαγωγή στο Υπουργείο Εσωτερικών, η Γενική Διεύθυνση Πολιτικής Ασφάλειας και Διαχείρισης κρίσεων ( DGSCGC), είναι η κεντρική υπηρεσία, που είναι υπεύθυνη για τη διαχείριση των κινδύνων στη Γαλλία, που αφορούν σε ατυχήματα καθημερινότητας ή μεγάλες καταστροφές, ακόμη και πόλεμο. Περιλαμβάνει διάφορες υπηρεσίες, οι οποίες είναι: (1) Το Γραφείο του Γενικού Διευθυντή της Πολιτικής Ασφαλείας και Διαχείρισης Κρίσεων. (2) Η επιθεώρηση της Υπεράσπισης της Ασφάλειας των Πολιτών. (3) Το Τμήμα των Διεθνών Σχέσεων. (4) Η Διεύθυνση του Πυροσβεστικού Σώματος. (5) Η Υποδιεύθυνση Σχεδιασμού και Διαχείρισης Κρίσεων. (6) Η Υποδιεύθυνση Εθνικών Πόρων. Η Γενική Διεύθυνση της Πολιτικής Ασφαλείας και Διαχείρισης Κρίσεων, στις τάξεις της οποίας απασχολούνται περίπου 3000 άτομα (πολιτικό και στρατιωτικό προσωπικό), κατανέμεται σε 60 τοποθεσίες και εδρεύει στην βορειοδυτική πλευρά του Παρισίου. Το πυροσβεστικό Σώμα συνδέεται με όλα τα παραπάνω τμήματα της υπόψη Διεύθυνσης. Επίσης υπό την κηδεμονία της Γενικής Διεύθυνσης της Πολιτικής Ασφαλείας και Διαχείρισης Κρίσεων βρίσκεται η Εθνική Σχολή Αξιωματικών Πυροσβεστικού Σώματος (ENSOSP) 2. Επίπεδο Εδαφικού Τομέα. α. Νομαρχιακοί Πυροσβέστες. Ως νομαρχιακοί αξιωματούχοι, οι επαγγελματίες πυροσβέστες, προσλαμβάνονται από την νομαρχιακή υπηρεσία πυρόσβεσης και διάσωσης(SDI). Τελούν υπό την εποπτεία του νομάρχη στον επιχειρησιακό τομέα και υπό την εποπτεία του προέδρου του Διοικητικού Συμβουλίου της νομαρχιακής υπηρεσίας πυρόσβεσης και διάσωσης (SDIS) για την διοικητική και οικονομική διαχείριση. β. Οι Δασοπυροσβέστες. Οι δασοπυροσβέστες είναι προσωπικό του Γενικού Συμβουλίου. Υπάρχουν περίπου 700 στη Γαλλία. γ. Η Ταξιαρχία Πυροσβεστών στο Παρίσι. Η Ταξιαρχία Πυροσβεστών στο Παρίσι (BSPP), υπάγεται στην Νομαρχιακή Αστυνομία του Παρισίου (PP) . Οι 8000 άνδρες που ασκούν τα καθήκοντα αυτά είναι όλοι στρατιωτικοί. δ. Το Τάγμα Θαλασσίων Πυροσβεστών στη Μασσαλία. Το Τάγμα Θαλασσίων Πυροσβεστών της Μασσαλίας (BMPM) έχει περίπου 2500 στρατιωτικούς στις τάξεις του. 3. Ο Εθνικός Συντονισμός και η Οργάνωση Υποστήριξης, στην Γαλλία, Έχει ως εξής: Η Γαλλία χωρίζεται σε διάφορα επίπεδα (τοπικό, περιφερειακό, εθνικό) για την οργάνωση επιχειρήσεων υποστήριξης σε κρίση ή σοβαρό συμβάν (σεισμό, έκρηξη σε εργοστάσιο, πυρκαγιές δασών έως και πολεμική εμπλοκή στο εσωτερικό κλπ). Τα παραπάνω επίπεδα, έχουν ανάλογες δομές εντολών για την ενεργοποίηση των αντίστοιχων αρχών, προκειμένου να ενημερώνονται και να ασκούν τα καθήκοντα που τους ανατίθενται σε περιόδους κρίσης (διεύθυνση επιχειρήσεων, συντονισμού,κλπ). ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: ΕΛΛHΝIΚO MONTΕΛΟ. 1. Ο Ελληνικός μηχανισμός διαχείρισης κρίσεων και κινδύνων μετά το 2020 Ο Νόμος 4662/2020 «Περί της σύστασης Υπουργείου Κλιματικής Κρίσης και Πολιτικής Προστασίας, μεταφορά υπηρεσιών και αρμοδιοτήτων μεταξύ Υπουργείων» και το ΠΔ 70/2021 με τίτλο «Εθνικός Μηχανισμός Διαχείρισης Κρίσεων και Αντιμετώπισης Κινδύνων, αναδιάρθρωση της Γενικής Γραμματείας Πολιτικής Προστασίας, αναβάθμιση συστήματος εθελοντισμού πολιτικής προστασίας, αναδιοργάνωση του Πυροσβεστικού και άλλες διατάξεις» Είναι η πιο νέα αναδιοργάνωση της πολιτικής προστασίας της Ελληνικής Δημοκρατίας. Αναφερόμενη σε κάθε περίπτωση καταστροφής, έχουμε την κάλυψη με ανάλογες δομές / υπηρεσίες της Πολιτικής Προστασίας. Η Γ.Γ.Π.Π. αντικαταστάθηκε από το νεοσύστατο «Υπουργείου Κλιματικής Κρίσης και Πολιτικής Προστασίας», το οποίο είναι υπεύθυνο για τα εξής: α. Την διαχείριση φυσικών καταστροφών και κρίσεων π.χ πολέμου. β. Την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. γ. Την παρακολούθηση των Ευρωπαϊκών θεμάτων και των πολιτικών που αφορούν την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή και την επίβλεψη του Οργανισμού Αντισεισμικού Σχεδιασμού και Προστασίας (Ο.Α.Σ.Π.), από το Υπουργείο Υποδομών και Μεταφορών. 2. Το Δυναμικό και τα μέσα της Ελληνικής Πολιτικής Προστασίας (ΠΠ) Το προσωπικό που ανήκει στην πολιτική προστασία είναι στελέχη και από τα τρία επίπεδα (κεντρικό, περιφερειακό και τοπικό). Αυτά είναι τα παρακάτω: α. Οι δημόσιες υπηρεσίες και οργανισμοί. β. Διάφορες ιδιωτικές ή δημόσιες εταιρείες και οργανισμοί που διαθέτουν σημαντικές υποδομές (ΔΕΗ, ΔΕΠΑ, ΕΥΔΑΠ, ΟΤΕ κ.λπ.). γ. Τα Σώματα Ασφάλειας (Πυροσβεστικό-Λιμενικό Σώμα, ΕΛ.ΑΣ). δ. Το Ε.Κ.Α.Β. μαζί με διάφορες υπηρεσίες του υπουργείου υγείας. ε. Τα τμήματα που βρίσκονται σε ετοιμότητα, του ΓΕΕΘΑ. στ. Τα πανεπιστημιακά ερευνητικά Ιδρύματα και σχολές. 3. Εθελοντισμός σε θέματα της Πολιτικής Προστασίας Ο εθελοντισμός της πολιτικής προστασίας δημιουργείται ουσιαστικά με τον Ν.4662/2020. 5. Ο ρόλος των Περιφερειών στην Πολιτική Προστασία Η πολιτική προστασία συντονίζεται και επιβλέπεται από της Περιφέρειες για την πρόληψη-ετοιμότητα-αντιμετώπιση- αποκατάσταση των καταστροφών, μέσα στο χώρο ευθύνης της. Επίσης η Περιφέρεια εισηγείται κεντρικά για το σχεδιασμό πολιτικής προστασίας. Εισηγούνται στο Γενικό Γραμματέα Πολιτικής Προστασίας να αποφασίσει την κήρυξη κατάστασης έκτακτης ανάγκης για την περιοχή τους, καθώς και αν θα κινητοποιηθεί η πολιτική προστασία. 6. O ρόλος των Δήμων στην πολιτική προστασία Εντός των διοικητικών όριων τους κατά αντιστοιχία με τις Περιφέρειες, η Δήμοι είναι υπεύθυνη για την πρόληψη, ετοιμότητα, αντιμετώπιση και αποκατάσταση των καταστροφών. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Σε κανέναν δεν αρέσει να ζει με τον συνεχή φόβο ενός πολέμου ή μιας μεγάλης κρίσης, ενώ οι αμυντικές προετοιμασίες ενέχουν πολλαπλό κόστος. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίον στην πρώτη ευκαιρία, με το που φαίνεται ότι η διεθνής πολιτική εισέρχεται σε φάση σταθερότητας λησμονείται ότι ο πόλεμος ή κάποια μεγάλη κρίση ενδημεί στην διεθνή πολιτική εξαιτίας της άναρχης δομής του διεθνούς συστήματος. Η γενικοί, φιλοσοφικού χαρακτήρα συνειδητοποίηση του ενδημικού χαρακτήρα του πολέμου στην διεθνή πολιτική, οδηγεί με την σειρά της στην προετοιμασία για την αντιμετώπιση συγκεκριμένων στρατηγικών αντιπάλων, άμεσων ή ενδεχόμενων. Σε αντίθεση με την σύγχρονη Ελλάδα και την πολιτική της ηγεσία, η αρχαία Αθήνα του 490 π.χ και ο πολιτικός ηγέτης της Θεμιστοκλής κατέδειξαν όχι μόνο ορθή αντίληψη της περσικής απειλής, αλλά και αποφασιστικότητα στην λήψη μέτρων για την αντιμετώπιση της. Υπάρχουν δύο έννοιες που συνοψίζουν περίφημα την παραπάνω ανάλυση. Η πρώτη είναι αυτό που στην στρατιωτική ορολογία ονομάζεται «αρχή της ασφάλειας»: δεν πρέπει να επιτρέπεται στον εχθρό να αποκτήσει πλεονέκτημα χωρίς να μοχθήσει γι΄ αυτό. Η απλούστερη εφαρμογή αυτής της αρχής είναι να κλειδώνεις το σπίτι σου όταν φεύγεις ή να κλείνεις το τζάμι του αυτοκινήτου σου όταν το έχεις παρκάρει. Η δεύτερη έννοια είναι αυτό που στην σκακιστική στρατηγική ονομάζεται «προφύλαξη», δηλαδή η λήψη μέτρων για την εξουδετέρωση δυνατοτήτων του αντιπάλου προτού αυτές γίνουν απειλητικές. ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ 1. Αντιμετώπιση – Σχέδια Η αντιμετώπιση των εκτάκτων αναγκών, όποια και αν είναι η προέλευση της απειλής, θα είναι αποτελεσματική αν υιοθετηθεί οριζόντια η λογική των τεσσάρων φάσεων που έχει αναπτύξει η Πολιτική Άμυνα διεθνώς και την οποία αξιοποίησε η Πολιτική Προστασία. Δηλαδή: Μετριασμός – Πρόληψη: Περιλαμβάνει πολιτικές για την ει δυνατόν μη εμφάνιση των απειλών, με μέτρα α. Αποθάρρυνσης των πιθανών επίβουλων παραγόντων και β. Προληπτικής προστασίας των ευαίσθητων πιθανών στόχων. Προπαρασκευή: Συνίσταται στην προετοιμασία για κάθε είδους απειλή και στην δημιουργία των προϋποθέσεων αντιμετώπισής τους. Αντίδραση: Περιλαμβάνει όλες εκείνες τις ενέργειες που οφείλουν να γίνονται αυτοματοποιημένα με την πραγματική εκδήλωση της απειλής, ώστε να επιτευχθεί η μέγιστη δυνατή προστασία προσώπων, υποδομών και περιβάλλοντος. Αποκατάσταση: Περιλαμβάνει όλες εκείνες της ενέργειες για την επαναφορά των κανονικών ρυθμών ζωής, λειτουργίας και παραγωγής. Ειδικά για τα υφιστάμενα Σχέδια, προτείνεται: Α. Η δραστική μείωση του αριθμού τους, διότι συχνά υπάρχουν αλληλεπικαλύψεις και οι αρμόδιες υπηρεσίες αδυνατούν συχνά ακόμα και να τα μελετήσουν, πόσο μάλλον να τα αναθεωρήσουν ή να τα εφαρμόσουν. Β. Η προσαρμογή των νέων σχεδίων στην λογική των τεσσάρων φάσεων, στην οποία ήδη αναφερθήκαμε. Γ. Η ολιστική λειτουργικότητα των Σχεδίων σε ειρήνη, σε πολεμική περίοδο και σε περίπτωση ασύμμετρης απειλής, ή και σε συνδυασμό τους. Γενική Γραμματεία Έκτακτων Αναγκών: Προτείνεται η αλλαγή της ονομασίας της ήδη λειτουργικά επιτυχημένης και με σημαντική πρακτική διεθνή και εγχώρια πείρα Γενικής Γραμματείας Πολιτικής Προστασίας, στην οποία όμως εντάσσεται και η Διεύθυνση Πολιτικής Άμυνας. Η υπαγωγή της νέας Γενικής Γραμματείας προτείνεται να είναι στον Πρωθυπουργό ή στο Υπουργικό Συμβούλιο. Εναλλακτικά θα μπορούσε αυτή να υπαχθεί στο Υπουργείο Εσωτερικών. Η Γενική Γραμματεία θα έχει την ευθύνη του συντονισμού της σχεδίασης, του συντονισμού στην διαχείριση, μέσω του ήδη υφιστάμενου Κέντρου Διαχείρισης Κρίσεων, το οποίο λειτουργεί δικτυακά με τις Διευθύνσεις Εκτάκτων Αναγκών στα Υπουργεία και τις υπόλοιπες διοικητικές δομές εκτάκτων αναγκών στην αποκεντρωμένη διοίκηση και στην αυτοδιοίκηση και της εκπαίδευσης, σε σύνδεση και συνεργασία τόσο με το Εθνικό Κέντρο Δημόσιας Διοίκη- σης και Αυτοδιοίκησης, όσο και με τα σχετικά Σχολεία των Ενόπλων Δυνάμεων (π.χ. Σχολή Εθνικής Άμυνας) και των Σωμάτων Ασφαλείας. Υπουργεία: Σε κάθε υπουργείο δημιουργείται μία Διεύθυνση Έκτακτων Αναγκών, με απευθείας υπαγωγή στον υπουργό, η οποία έχει την ευθύνη να εισηγείται τροποποιήσεις των Σχεδίων κατά λόγο αρμοδιότητας του υπουργείου, να λειτουργεί ως Κέντρο Επιχειρήσεων. Αποκεντρωμένες Διοικήσεις: Προτείνεται η δημιουργία Διεύθυνσης Εκτάκτων Αναγκών με διάρθρωση, υπαγωγή και αρμοδιότητες αντίστοιχες με εκείνες των Υπουργείων, αλλά σε τοπικό επίπεδο και σε σχέση με τον ειδικό κύκλο αρμοδιοτήτων κάθε Αποκεντρωμένης Διοίκησης. Περιφέρειες: Προτείνεται η δημιουργία Διεύθυνσης Εκτάκτων Αναγκών με διάρθρωση, υπαγωγή και αρμοδιότητες αντίστοιχες με εκείνες των Υπουργείων, αλλά σε τοπικό επίπεδο. Όσα αναφέραμε παραπάνω ισχύουν κατ’ αναλογία και εδώ. Περιφερειακές Ενότητες: Προτείνεται η δημιουργία Τμήματος Εκτάκτων Αναγκών, για το σύνολο των εκτάκτων περιστατικών εμβέλειας νομού. Δήμοι: Προτείνεται η λειτουργία Γραφείου Εκτάκτων Αναγκών με άμεση υπαγωγή στον Δήμαρχο. Οι δήμοι, μετά τον ≪Καλλικράτη≫, έχουν χωρικό και διοικητικό μέγεθος που επιβάλλει πλέον την ενεργό συμμετοχή τους σε τοπικό επίπεδο στην υλοποίηση Σχεδίων Πολιτικής Άμυνας και Πολιτικής Προστασίας, πολύ πέραν των παλαιών αρμοδιοτήτων τους να συντηρούν καταφύγια και σειρήνες! Επίσης έτσι θα μπορούσαν να συμβάλουν και στην σχεδίαση, καθώς έχουν τοπικά πολύ καλύτερη εποπτεία τόσο των ≪στόχων≫ και του τρόπου προστασίας τους, όσο και των διαθέσιμων ανθρώπινων δυνάμεων και υλικών πόρων.
Περιγραφή:
Διπλωματική εργασία - Πάντειο Πανεπιστήμιο. Τμήμα Διεθνών, Ευρωπαϊκών και Περιφερειακών Σπουδών, ΠΜΣ Στρατηγικές Σπουδές Ασφάλειας, 2022
