Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών
Περίληψη:
Οι νομοθετικές λειτουργίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης ασκούνται σύμφωνα με την αρχή της «δοτής αρμοδιότητας» αξιώνοντας από τον ενωσιακό νομοθέτη να αναφέρει ρητά στο προοίμιο της εκάστοτε νομικής πράξης την εξουσιοδοτική διάταξη από την οποία απορρέει η αρμοδιότητα της Ένωσης για την υιοθέτηση του προς θέσπιση μέτρου, δηλαδή τη νομική βάση αυτού, άλλως κινδυνεύει να ακυρωθεί. Παράλληλα η νομική βάση προσδιορίζει την διαδικασία που πρέπει να ακολουθηθεί από τα θεσμικά όργανα για την έγκριση των σχετικών νομοθετικών πράξεων. Εξ’ ορισμού λοιπόν η νομική βάση είναι διφυής, αφενός νομική, αφετέρου πολιτική. Η επιλογή νομικής βάσης κινείται στο δίπολο των επίσημων κανόνων που αποτυπώνονται στις Συνθήκες και της άτυπης διακυβέρνησης που χαρακτηρίζεται από διοργανικές συμφωνίες κεκλεισμένων των θυρών, αφορώσες τη νομοθετική διαδικασία, το σύστημα ψηφοφορίας ή το νομοθετικό μέσο. Η νομική βάση, επομένως, εργαλειοποιείται, προκειμένου να εξυπηρετήσει πολιτικά συμφέροντα και να ενισχύσει την επιρροή των θεσμικών δρώντων κατά τη διαπραγμάτευση των τριλόγων. Αυτό το «παιχνίδι της νομικής βάσης» οδηγεί αναπόφευκτα σε συγκρούσεις εξαιτίας της ασάφειας δικαιοδοσίας των αρμοδιοτήτων της Ένωσης και των αντικρουόμενων κίνητρων των θεσμικών οργάνων κατά τη νομοπαρασκευαστική διαδικασία. Οι Νομικές Υπηρεσίες των τριών θεσμικών οργάνων της ΕΕ, ελέγχουν τη νομική βάση του προτεινόμενου μέτρου, η Νομική Υπηρεσία της Επιτροπής κατά τη σύνταξη της πρότασης και οι Νομικές Υπηρεσίες του Ευρωκοινοβουλίου και του Συμβουλίου μετά την κατάθεση αυτής. Ο ρόλος των Νομικών Υπηρεσιών στην επιλογή της νομικής βάσης είναι σίγουρα κομβικός, δεδομένου ότι οι γνωμοδοτήσεις τους γίνονται σχεδόν αναντίρρητα αποδεκτές από τα θεσμικά όργανα, παραμένει ωστόσο διαδικαστικά και ουσιαστικά αχαρτογράφητος, λόγω του απορρήτου των νομικών γνωμοδοτήσεων και της μη δημοσιοποίησης των πρακτικών των τριλόγων. Το Δικαστήριο, αν και αρχικά τάχθηκε υπέρ της πρακτικής της μη δημοσιοποίησης των γνωμοδοτήσεων των Νομικών Υπηρεσιών της Ένωσης, μετά την υπογραφή της Συνθήκης της Λισαβόνας παρατηρήθηκε μια μεταστροφή της νομολογίας του προτάσσοντας ότι η κοινολόγηση των νομικών γνωμοδοτήσεων ενός θεσμικού οργάνου επί νομικών ζητημάτων που ανακύπτουν στο πλαίσιο της διαβούλευσης επί νομοθετικών πρωτοβουλιών αυξάνει τη διαφάνεια και ενισχύει το δημοκρατικό δικαίωμα του Ευρωπαίου πολίτη να ελέγχει τις πληροφορίες που αποτέλεσαν τη βάση μιας νομοθετικής πράξης. Το Δικαστήριο κλήθηκε αρκετές φορές να αποφανθεί περί της καταλληλότητας της νομικής βάσης ενός μέτρου, στηριζόμενο σε δυο κυρίως εργαλεία κατά την εξέταση τέτοιων ενδίκων διαφορών, τη θεωρία του «κέντρου βάρους» και την αρχή ότι η ειδική διάταξη υπερισχύει της γενικής. Όσον αφορά, δε, τις νομικές βάσεις του Χώρου Ελευθερίας Ασφάλειας και Δικαιοσύνης, ο οποίος μετά τη Συνθήκη της Λισαβόνας κατέστη συντρέχουσα αρμοδιότητα μεταξύ κρατών-μελών και Ένωσης, αυτές διατήρησαν ορισμένα διακυβερνητικά στοιχεία, καθότι παραδοσιακά οι αρμοδιότητες του πρώην τρίτου πυλώνα εντάσσονταν στην καρδία του κυρίαρχου κράτους. Η επιλογή της νομικής βάσης είναι καίριο σημείο κατά τη θέσπιση κανόνων δικαίου και πρέπει να ελέγχεται τόσο από τα Εθνικά Κοινοβούλια, που λειτουργούν ως εγγυητές της δημοκρατικής ποιότητας της Ένωσης, όσο και από τους πολίτες ως θεματοφύλακες των Συνθηκών. Η άλλη όψη του νομίσματος όμως αφορά την αλλαγή φιλοσοφίας των ίδιων των Θεσμικών οργάνων, με την περαιτέρω εκδημοκρατικοποίησή τους, την ενίσχυση της διαφάνειας και την ακώλυτη πρόσβαση των πολιτών στα έγγραφα που αφορούν τη νομοπαρασκευαστική διαδικασία.
Abstract:
The legislative functions of the European Union are exercised in accordance with the principle of "attributed competence", requiring the EU legislator to explicitly state in the preamble of each legal act the authorizing provision from which the competence of the Union derives for the adoption of the measure to be adopted, i.e. its legal basis, otherwise it risks being annulled. At the same time, the legal basis specifies the procedure to be followed by the institutions for the approval of the relevant legislative acts. By definition, therefore, the legal basis is twofold, on the one hand legal, on the other political. The choice of legal basis straddles the dichotomy between formal rules enshrined in the Treaties and informal governance characterized by closed-door inter-institutional agreements on the legislative process, the voting system or the legislative instrument. The legal basis, therefore, is instrumentalized in order to serve political interests and enhance the influence of institutional actors during the negotiation of trilogues. This "legal basis game" inevitably leads to conflicts due to the unclear jurisdiction of the Union's competences and the conflicting motivations of the institutions during the law-making process. The Legal Services of the three EU institutions check the legal basis of the proposed measure, the Legal Service of the Commission during the drafting of the proposal and the Legal Services of the European Parliament and the Council after its submission. The role of the Legal Services in the choice of the legal basis is certainly pivotal, since their opinions are almost unquestionably accepted by the institutions, but it remains procedurally and essentially uncharted, due to the confidentiality of the legal opinions and the non-disclosure of the proceedings of the trilogues. The Court, although initially in favor of the practice of not making public the opinions of the Legal Services of the Union, after the signing of the Lisbon Treaty shifted its jurisprudence suggesting that the publication of an institution's legal opinions on legal issues arising in the context of consultation on legislative initiatives increases transparency and strengthens the European citizen's democratic right to control the information that formed the basis of a legislative act. The Court has been called on several times to rule on the appropriateness of the legal basis of a measure, relying on two main tools when examining such disputes, the "center of gravity" theory and the principle that the special provision prevails over the general one. As regards the legal bases of the Area of Freedom, Security and Justice, which after the Treaty of Lisbon became a concurrent competence between the member states and the Union, these retained certain intergovernmental elements, as traditionally the competences of the former third pillar were part of the heart of sovereign state. The choice of the legal basis is a key point in the establishment of rules of law and must be controlled both by the National Parliaments, which act as guarantors of the democratic quality of the Union, and by the citizens as custodians of the Treaties. The other side of the coin, however, concerns the change of philosophy of the Institutional bodies themselves, with their further democratization, the strengthening of transparency and the unrestricted access of citizens to the documents concerning the law-making process.
Περιγραφή:
Διπλωματική εργασία - Πάντειο Πανεπιστήμιο. Τμήμα Διεθνών, Ευρωπαϊκών και Περιφερειακών Σπουδών, ΠΜΣ, κατεύθυνση Ευρωπαϊκό Ποινικό Δίκαιο και Πολιτική, 2022
