Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών
Περίληψη:
Οι σχέσεις Ρωσίας – Ελλάδας χαρακτηρίζονται από μία έντονη προβληματική. Από τη μία πλευρά, οι δύο λαοί έχουν κοινούς ιστορικούς πολιτισμικούς, πολιτιστικούς και θρησκευτικούς δεσμούς, τους οποίους συχνά οι Έλληνες επικαλούνται, προσβλέποντας στη ρωσική βοήθεια. Από την άλλη πλευρά, η Ελλάδα ως κράτος – μέλος του ΝΑΤΟ και της Ευρωπαϊκής Ένωσης βρίσκεται, στον «σκληρό πυρήνα» των δυτικών θεσμών, σε ενώ η Ρωσία, διαμορφώνει τη δική της εξωτερική πολιτική, συχνά ερχόμενη σε αντίθεση με τη Δύση. Κάτω από αυτά τα δεδομένα, γεννάται το ερώτημα, ποια μπορεί να είναι η επίδραση της ρωσικής πολιτικής στα φλέγοντα εθνικά ζητήματα της Ελλάδας; Αν και οι προκλήσεις που αντιμετωπίζει η χώρα μας είναι ποικίλες, δύο είναι οι αποφασιστικοί καταλύτες που επηρεάζουν καίρια όλα τα ζητήματα της ελληνικής εξωτερικής και εσωτερικής πολιτικής: οι σχέσεις με την Τουρκία και η οικονομία. Οπότε, για να απαντηθεί το ανωτέρω ερώτημα, δεδομένου του στρατηγικού προσανατολισμού της χώρας μας, πρέπει να εξετάσουμε τρία θέματα: τις σχέσεις Ρωσίας – Δύσης στο πολιτικό και οικονομικό φάσμα, τις πολιτικές και οικονομικές σχέσεις Ρωσίας – Ελλάδας και τέλος το αντίστοιχο πλέγμα των σχέσεων Ρωσίας – Τουρκίας. Σε ότι αφορά στις σχέσεις της Ρωσίας με τη Δύση, μετά τη διάλυση της ΕΣΣΔ, έχουν διέλθει ποικίλες διακυμάνσεις. Παρά την αρχική αισιόδοξη προσέγγιση, χαρακτηρίζονται από αντιπαλότητα και αντιθέσεις. Όμως, Ρωσία και Δύση, συχνά έχουν μια πραγματιστική προσέγγιση και συνεργάζονται για την αντιμετώπιση κοινών προβλημάτων. Σε ότι αφορά στην οικονομική διάσταση των διεθνών σχέσεων της Ρωσίας, η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι διαχρονικά ο μεγαλύτερος εμπορικός εταίρος της. Αν και μετά το 2015, οι σχέσεις αυτές σημείωσαν κάμψη, οι οικονομικές σχέσεις της με την Κίνα, έχουν αποκτήσει ιδιαίτερη δυναμική, εξισορροπώντας, κατά κάποιο τρόπο, την πτώση αυτή. Η σημασία της Ελλάδας ως εμπορικού εταίρου, της Ρωσίας, είναι χαμηλή, σταθερά σε βάθος χρόνου. Σε ότι αφορά στο πλέγμα των ελληνορωσικών προσεγγίσεων, απόπειρες διμερούς ενεργειακής συνεργασίας συνάντησαν προσκόμματα που προέβαλε η Ευρωπαϊκή Ένωση. Παράλληλα, για την Ελλάδα, η Ρωσία αποτέλεσε έναν εν δυνάμει εξισορροπητικό παράγοντα αρχικά για την εξισορρόπηση της τουρκικής απειλής, και κατόπιν, ως μέσον πίεσης των δανειστών. Από την άλλη πλευρά, για τη Ρωσία, η Ελλάδα αποτελούσε μια δυνητική «παραφωνία» εντός του ΝΑΤΟ ή και της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ωστόσο, τα όρια της συνεργασίας Ελλάδας – Ρωσίας, τελικώς παρέμειναν στα όρια των σχέσεων Δύσης – Ρωσίας. Αντιθέτως, παρά τις όποιες διαφορές και δυσκολίες οι σχέσεις Ρωσίας και Τουρκίας, έχουν αναπτύξει μια ιδιαίτερη δυναμική στη συνεργασία τους, έξω από το πλαίσιο των σχέσεων με τη Δύση. Αν και η συνεργασία αυτή, δεν μπορεί να χαρακτηριστεί, τουλάχιστο προς το παρόν, ως στρατηγική συμμαχία, η Ρωσία είναι διπλά κερδισμένη από το πλαίσιο αυτό της συνεργασία της με την Τουρκία. Αφενός, έστω και με συμβιβασμούς, ικανοποιούνται τα συμφέροντά της, αφετέρου διεμβολίζει τη συνοχή του ΝΑΤΟ. Παράλληλα, το μέγεθος και η δυναμική των ρωσοτουρκικών οικονομικών σχέσεων, είναι πολλαπλάσια των αντίστοιχων ελληνορωσικών. Συμπερασματικά, ενώ τα όρια της συνεργασίας Ελλάδας – Ρωσίας, βρίσκονται στα όρια των σχέσεων Δύσης – Ρωσίας, οι σχέσεις Τουρκίας – Ρωσίας έχουν μεγαλύτερη δυναμική, επιτρέποντας στη Ρωσία να πετύχει τους στρατηγικούς της σκοπούς, κάτι το οποίο δεν μπορεί να πετύχει μέσα από τις σχέσεις της με την Ελλάδα. Ως εκ τούτου, ο δυνητικός ρόλος της Ρωσίας, ως προς την εξισορρόπηση της τουρκικής απειλής επ’ ωφελεία της Ελλάδας, θα πρέπει να εκτιμηθεί ως χαμηλής δυναμικής προοπτική. Αντιθέτως, η διατήρηση των ελληνοτουρκικών διαφορών μάλλον συμφέρει τη Ρωσία, στη λογική της διάβρωσης της συνοχής της Βόρειοατλαντικής Συμμαχίας και της ανάδειξης της αδυναμίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης να υπερασπιστεί την ασφάλεια ενός κράτους - μέλους της. Πώς μπορεί λοιπόν να κινηθεί η χώρα μας, στο πλαίσιο των δεδομένων που υπάρχουν στις σχέσεις της με τη Ρωσία, προκειμένου να εξασφαλίσει το μέγιστο δυνατό εθνικό όφελος, στα φλέγοντα ζητήματα; Καταρχάς, δεν πρέπει να παραγνωρίζεται το γεγονός ότι η Ελλάδα και η Ρωσία έχουν ισχυρούς πολιτιστικούς, πολιτισμικούς και θρησκευτικούς δεσμούς οι οποίοι πρέπει να συντηρούνται και να ενισχύονται με τη δέουσα προσοχή, ώστε να αποτραπεί τυχόν απόπειρα πολιτικής εκμετάλλευσης. Στο οικονομικό πεδίο, υπάρχει αρκετό περιθώριο βελτίωσης των διμερών οικονομικών δραστηριοτήτων, ενώ η συμμετοχή της Ελλάδας στα ρωσικά ενεργειακά σχέδια, παρά τις όποιες αντιρρήσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, δεν θα πρέπει να βγουν από την ημερησία διάταξη της ελληνικής πολιτικής, αλλά να επιδιώκεται η συμμετοχή της χώρας μας, ευκαιρίας δοθείσης. Αυτό δεν πρέπει να μεταφράζεται, ως αναζήτηση δυνητικού εξισορροπητικού παράγοντας στις όποιες διαφορές έχει η Ελλάδα με τους εταίρους της, εντός των δυτικών θεσμών. Αντίστοιχα, η Ελλάδα δεν πρέπει να προσβλέπει σε ρωσική στήριξη, ειδικά στις προκλήσεις που δημιουργεί ο τουρκικός αναθεωρητισμός. Παράλληλα, πρέπει να επιδιώκεται η αναβάθμιση της θέσης της Ελλάδας μέσα στο ΝΑΤΟ. Βεβαίως, αυτό δεν σημαίνει και ρήξη των ελληνορωσικών σχέσεων. Παρότι υπάρχει σαφές όριο στις διμερείς σχέσεις, υπάρχουν ταυτόχρονα σημαντικά θέματα στα οποία οι δύο χώρες έχουν χώρο προσέγγισης. Στην παρούσα ιστορική περίοδο, οι σχέσεις με τη Ρωσία δεν βρίσκονται σε θετική συγκυρία για τα φλέγοντα εθνικά ζητήματα της Ελλάδας. Σε κάθε περίπτωση, η διατήρηση καλής επικοινωνίας με τη Μόσχα, δεν αποκλείεται κάποια στιγμή στο μέλλον να αποδειχθεί αμοιβαία επωφελής. Ο ρους της ιστορίας κυλά και οι καμπές του είναι πολλές και συχνά απότομες. Πρέπει να είμαστε έτοιμοι να εκμεταλλευτούμε την κάθε ευκαιρία. Ποτέ δεν ξέρουμε πότε θα βρεθούμε μπροστά στην επόμενη καμπή της ιστορίας.
Abstract:
There is a problematic that characterizes the Greek-Russian relations. On one hand, Greeks and Russians share common historic, cultural and religious ties, which Greeks frequently invoke, when they look forward to Russian help. On the other hand, Greece is a member of Western institutions, NATO and the EU, while Russia follows its own foreign policy, which often faces Western interests. In this view, how can Russian policy influence the Greek crucial national interests? Even though Greece faces numerous challenges, there are definitely two crucial parameters that influence all other Greek domestic and foreign policy issues: relations with Turkey and economy. Thus, in order to answer the aforementioned question, three points should be examined: relations between Russia and the West, relations between Russia and Greece as well as Turkish – Russian relations, taking into account the political and economic spectrum in all three cases. Despite the initial optimism, relations between Russia and the West are characterized by rivalry. However, both sides frequently chose a realistic approach and cooperate in order to face common challenges. On the field of economy, relations with the European Union remain of exceptional importance for Russia. Regarding Greek-Russian relations, despite various attempts of approach, they never exceeded the boundaries of the relevant relations between Russia and the West. Energy projects were banned by the European Commission on energy monopoly grounds. Moreover, Russia and Greece had different goals. Greece saw Russia as a counterbalance factor, while for Russia Greece was a potential “Trojan Horse” inside the Western institutions. On the contrary, despite their differences Russia and Turkey have developed a dynamic complex of relations outside the West – Russia relations framework. Even though this cooperation is far from being characterized as a strategic partnership, both sides search ways to meet common interests and face common challenges. In addition, the level of Turkish – Russian economic relations is way ahead of the relevant level of Greek-Russian relations. Taking into account the above, what should be the Greek policy towards Russia? First of all, the cultural, historical and religious ties between the two peoples should not be neglected. On the contrary they should be preserved, avoiding nevertheless any political opportunism. In addition, on the field of economy, there is enough room for further cooperation. In this regard, energy projects, in spite of European Commissions reservations should be kept on the bilateral agenda. On the other hand, Greece should never look forward to Russian support, especially against the challenge of Turkish revisionism. However, this fact should not mean breaking ties with Russia. Even though bilateral relations are limited in the framework of the relevant relation between Russia and the West, both countries still have the aforementioned issues to address. In this period of history, Greek-Russian relations are not favorable for the Greek interests. However, all possible ties with Russia should be kept. The “flow of History” has unpredictable changes and Greece should be ready to exploit any opportunity that might appear.
Περιγραφή:
Διπλωματική εργασία - Πάντειο Πανεπιστήμιο. Τμήμα Διεθνών, Ευρωπαϊκών και Περιφερειακών Σπουδών, ΠΜΣ Στρατηγικές Σπουδές Ασφάλειας, 2021
