Αρχαιολογώντας την terra desiderata: η Μεγάλη Ιδέα των αρχαίων υλικών καταλοίπων
Τίτλος:
Excavating the terra desiderata: the connection of the greek "Great Idea" with the archaeological remains of Asia Minor
Κύρια Υπευθυνότητα:
Παυλή, Καλλιόπη Γ.
Επιβλέπων:
Παπαγεωργίου, Στέφανος Π., 1951-
Θέματα:
Αρχαιολογία και ιστορία -- Ελλάδα Αρχαιολογία και ιστορία -- Τουρκία Ανασκαφές (Αρχαιολογία) -- Τουρκία Archaeology and history -- Greece Archaeology and history -- Turkey Excavations (Archaeology) -- Turkey
Keywords:
Αρχαιολογία, εθνικισμός, συλλογική συνείδηση, Μεγάλη Ιδέα, αποικιοκρατία Archaeology, nationalism, collective conscience, Great Idea, colonialism
Ημερομηνία Έκδοσης:
2012
Εκδότης:
Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών
Περίληψη:
Η επεκτατική πολιτική με όχημα τα αρχαία υλικά κατάλοιπα αποτελούσε κοινό τόπο στα ισχυρά ευρωπαϊκά κράτη του πρώιμου 20ού αιώνα δεδομένου ότι η αρχαιολογική ερμηνεία, ενταγμένη στα ιδρυτικά συστατικά του κράτους, χειριζόταν τα ευρήματα με την προκρούστεια λογική τής απλοποίησης ή της αφαίρεσης πληροφοριών που διευκόλυνε την προβολή των τρεχουσών εθνοπολιτικών φιλοδοξιών στην εξιστόρηση του παρελθό-ντος. Ταυτόχρονα, οι κυρίαρχες οικονομικοπολιτικές τάσεις στην Ευρώπη ―εθνογένεση και «εθνική ολοκλήρωση», βιομηχανική επανάσταση, αποικιοκρατία―, δημιουργούσαν ή υπογράμμιζαν τις υποθέσεις ποικίλου χαρακτήρα από τις οποίες οι επιστήμονες εμφορούνταν, κι όπου ο ανθρώπινος πολιτισμός και η ιστορία του νοούνταν μόνον ως «εθνικός πολιτισμός» και ως «εθνική ιστορία». Στην ελληνική περίπτωση, το αξίωμα της Μεγάλης Ιδέας —η κιβωτός κάθε «σοβαρού» κράτους αφού παρείχε το ιδεολογικό οπλοστάσιο για τον θρίαμβο της επέκτασής του—, περιλάμβανε και τις μικρασιατικές αρχαιότητες ως τεκμήρια της «αδιαφοροποίητης» και «ανόθευτης» στους αιώνες ελληνικής «φυλής». Και παρότι, όπως στον Επίλογο εξετάζεται, οι μελέτες του 19ου αιώνα είχαν καταδείξει πως οι Έλληνες δεν ήταν οι μόνοι συντελεστές της ανατολιακής ιστορίας, οι έλληνες αρχαιολόγοι, διακεκριμένα μέλη της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας, κατέφθασαν με εντολή της Ελληνικής Κυβέρνησης στη Μικρά Ασία ενόσω εξελισσόταν η Μικρασιατική Εκστρατεία και προέβησαν σε συστηματικές ανασκαφές στις Κλαζομενές, στην Παλαιά Έφεσο και στη Νύσα, με την πρόθεση να αναδείξουν τον «ηγεμονικό» ελληνικό πολιτισμό που είχε «απορροφήσει» τους «επουσιώδεις» υπόλοι-πους λαούς της Ανατολίας: o «αλυτρωτισμός» απαιτούσε την αφομοίωση της ιστορίας του νέου τόπου που προσαρτούσε με την περιθωριοποίηση των άλλων εθνοτήτων, και κάθε άλλη προσέγγιση θα δημιουργούσε επιζήμιους συμφυρμούς. Πέρα από το χρονικό των ανασκαφών στις παραπάνω αρχαιολογικές θέσεις παρουσιάζεται και η περιήγηση του τμηματάρχη του Αρχαιολογικού τμήματος της Αρμοστείας Σμύρνης στην ενδοχώρα με σκοπό να αξιολογήσει και να περισυλλέξει τέχνεργα που θα εμπλούτιζαν το υπό διαμόρφωση Μουσείο της Σμύρνης. Στην έρευνα ζητήθηκε και η συμβολή της Στρατιάς Μικράς Ασίας, με τους στρατιώτες να συμμετέχουν στις ανασκαφές μέσα από ένα ανακάτωμα μύθου, εθνικής ιδεολογίας και νοσταλγίας. Ενδεικτικές ιστοριογραφικές και αρχαιολογικές προσεγγίσεις ιστορικών-αρχαιολόγων και πολιτικών, δασκάλων και δημοσιογράφων του αστικού Τύπου μαρτυρούν την ιδεολογική και πολιτική πρόθεση να επικαλυφθεί η παρουσία και η συνεισφορά των άλλων ανατολιακών πληθυσμών ώστε να «εξηγηθεί» και η αλόγιστη απόφαση του Επιτελείου για προέλαση προς την Άγκυρα. Η τάση για περιθωριοποίηση του «Άλλου» με όχημα τη φυλετική ιστορική-γεγονοτολογική προσέγγιση επιβιώνει μέχρι σήμερα στο δημόσιο λόγο, όπως και η εργαλειακή χρήση της αρχαιολογίας για την «ταξινόμηση» των αρχαίων κοινωνιών, εκβάλλοντας στο ίδιο πάντα εθνοπολιτικό στερεότυπο, την ανάδειξη της διαχρονικής ανεπάρκειας των «Άλλων» και της ιστορίας τους.
Abstract:
Generally speaking, Near East refers to lands surrounding the Eastern Mediterranean and the parts across the Tigris and Euphrates rivers while the history of this area encompasses a vast array and variety of temporally overlapping ancient cultures. In the Mediaeval Ages took place the monotheistic politico-religious kingdoms/empires of the East Roman Empire (Christian Orthodox Empire/Byzantium), the Islamic Arab dynasties and the Islamic Ottoman Empire. The Byzantine Empire, often during its millennium-long lifespan controlled or influenced much of the Near East. The same control/influence was noted since the rise of Ottoman Empire, the eminent power that left its political/ economical and cultural imprint in the southeastern Europe and the eastern Mediterranean. In the rise of 20th century the Near East witnessed the dissolution of the Ottoman Empire and the intensified political and military presence of the Allied Powers who divided into parts the once vast Ottoman Empire according to various treaties. The Greeks saw in the treaties the realization of their “Great Idea” that would help them to recapture Constantinople (İstanbul) and to settle down themselves “again” in the Asia Minor. Thus, the Greek troops landed in Izmir on May 1919 marking the beginning of the Greek-Turkish War. The same period archaeology is considered a highly importance political tool that underlines national purposes by using selective data, a common phenomenon in all national states. In this frame the Greek Government sent, after the occupation of Izmir, archaeologists to excavate archaeological sites considered since ever “Greek”, such as Nyssa, Klazomenes and Efessos, that would provide evidences of their national and ethical “right” to become the owner of the terra desiderata. In this thesis I outline the perspectives and the objectives of the Greek state in the archaeologists’ practice. The excavations included the effort to diminish the role of other ancient people into the creation of the Aegean and Anatolian civilization, while the Greek Army participated also in the gathering of artefacts on its way to Ankara considering them the appropriate symbols of pride and patriotism. I conclude by pointing out that archaeology, tethered to its national milieu, has been often served as an ideologico-political tool for the classification of people, and keeps on, particularly by nationalists. And even if scientists become more and more sceptical about the possibility that remains could reveal a clear-cut ethnicity of the ancient people, we still have a long distance to cover until we realize that we make an indivisible part of a whole.
Περιγραφή:
Διατριβή (διδακτορική) - Πάντειο Πανεπιστήμιο. Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας, 2012
