Ο γεωπολιτικός ανταγωνισμός στη νοτιοανατολική Μεσόγειο (1955-1974). Χρήση της θεωρίας του νεοκλασσικού ρεαλισμού για την ερμηνεία τηςεΕξωτερικής πολιτικής των δρώντων
Τίτλος:
Power Politics in southeast Mediterranean (1955-1974). Interpreting Actors' Foreign Policies using Neoclassical Realism Theory
Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών
Περίληψη:
Ο αδυσώπητος, υπερεικοσαετής ανταγωνισμός Ελλάδας-Τουρκίας με έπαθλο την Κύπρο κατέληξε το καλοκαίρι του 1974 στην οδυνηρή διχοτόμηση του νησιού. Η Τουρκία πέτυχε τον στρατηγικό της στόχο και η Ελλάδα ενέγραψε άλλη μια ‘εθνική καταστροφή’ στο συλλογικό της υποσυνείδητο. Με βάση την εξέλιξη της ισορροπίας Δυνάμεων την περίοδο 1954-1974, υπήρξε ο Αττίλας αναπόφευκτος? Η ανάλυση των δεικτών Ισχύος (ΑΕΠ, Αμυντικές Δαπάνες και Αεροναυτικές/ Χερσαίες Δυνάμεις στο Θέατρο Κύπρου και στο σύνολο του ελληνοτουρκικού Θεάτρου επιχειρήσεων) καταδεικνύει το αντίθετο: Η Ελλάδα σε όλη τη δεκαετία του ’60 και ιδιαίτερα στις αρχές της δεκαετίας του ’70, είχε συγκρίσιμο σε απόλυτα μεγέθη ΑΕΠ (άρα και οικονομική ισχύ) σε σχέση με την Τουρκία. Και δαπάνησε για την Αμυνα της τα ίδια ποσά που δαπάνησε και η Τουρκία: οι ελληνικές αμυντικές δαπάνες κατά την εικοσαετία 1954-1974 ανήλθαν σε σταθερές τιμές στο 89% των αντίστοιχων τουρκικών. Ενώ οι κρίσιμοι δείκτες αεροναυτικής ισχύος δείχνουν επίσης μια ισορροπία, ιδιαίτερα όσον αφορά τα αεροσκάφη Νέας Γενιάς, στα Θέατρα Εβρου και Αιγαίου, όχι όμως και στο Θέατρο Κύπρου, όπου η γεωγραφία ευνοούσε τη δράση της τουρκικής αεροπορίας. Ομως, με βάση τα τεχνολογικά δεδομένα της εποχής και την αδυναμία νυχτερινών αεροπορικών επιχειρήσεων, φαίνεται ότι χερσαίες δυνάμεις όπως η ΕΛΔΥΚ/Μ και η ΕΦ θα μπορούσαν να επιβιώσουν και σε περιβάλλον εχθρικής αεροπορικής υπεροχής, με την προυπόθεση κατάλληλης εκπαίδευσης και την ύπαρξη έγκαιρης προειδοποίησης. Συνεπώς, με βάση το νεορεαλιστικό μοντέλο η Ελλάδα κατείχε επαρκή ισχύ: α. Για να επιβάλλει την Ενωση της Κύπρου με την Ελλάδα κατά την Κρίση του 1964, β. Για να μην υποχωρήσει στο τουρκικό casus belli κατά την Κρίση του 1967, διατηρώντας την ΕΛΔΥΚ/Μ στο νησί, και γ. Για να επιχειρήσει αντιπερισπασμό (μολαταύτα υψηλού ρίσκου) στην τουρκική εισβολή του 1974, με μια εκστρατεία Αεροπορικής Επιβολής σε Εβρο/ Αιγαίο Η Ελλάδα δεν έπραξε τίποτα απο τα παραπάνω, επιλέγοντας τη διατήρηση του status quo το 1964, τον κατευνασμό το 1967, την συμβολική έξοδο απο το ΝΑΤΟ το 1974 και φυσικά την απεμπόληση τελικά της Ενωσης. Η συγκεκριμένη συμπεριφορά της Ελλάδας δεν μπορεί να αποδοθεί ούτε σε συστημικά εξωγενή αίτια, όπως για παράδειγμα την επιρροή της ηγεμονικής δύναμης των ΗΠΑ. Η ανάλυση της αμερικανικής πολιτικής καταδεικνύει τις ΗΠΑ σε ρόλο επιδιαιτητή να τηρούν πολιτική ίσων αποστάσεων ανάμεσα στους συμμάχους της σε όλη τη διάρκεια της εικοσαετίας, ακόμη και κατά το επίμαχο καλοκαίρο του ’74. Αντίθετα, μια άλλη, αναπάντεχη, συστημική πίεση για την Ελλάδα εμφανίστηκε με την χειραφέτηση των ελληνοκυπριακών ελιτ και τη σταδιακά αυξανόμενη υποστήριξη τους στην ανεξαρτησία της Κυπριακής Δημοκρατίας. Ούτε όμως και αυτή η δυσκολία θα μπορούσε να τεθεί εμπόδιο στην Ενωση, καθώς έδειξε η εύκολη επικράτηση του πραξικοπήματος Μακαρίου το 1974. Η συμπεριφορά της Ελλάδας μπορεί να ερμηνευθεί με όρους Νεοκλασσικού Ρεαλισμού, χρησιμοποιώντας σαν ενδιάμεσες μεταβλητές στο εσωτερικό του κράτους: α. Τις πεποιθήσεις των ελληνικών ελιτ και, β. Την εσωτερική πολιτική κατάσταση Αναλύοντας τις παραπάνω μεταβλητές διαπιστώνεται ότι: α. Ενώ οι ελληνικές ελιτ επιθυμούν την Ενωση, εντούτοις δεν είναι διατεθειμένες να πληρώσουν το τίμημα ενος γενικευμένου ελληνοτουρκικού πόλεμου για αυτήν, καθώς είτε δεν πιστεύουν ότι υπάρχει ισορροπία Δυνάμεων με την Τουρκία, σε συνδυασμό με την βουλγαρική απειλή απο τον Βορρά, είτε γιατί δεν θεωρούν ότι η ίδια η Ενωση είναι εφικτή ή/και αξίζει το τίμημα ενός πολέμου β. Σε τουλάχιστον δυο περιπτώσεις (Παπαδόπουλος-1967 και Καραμανλής-1974), οι ηγετικές ομάδες επίσης επέλεξαν να σταθεροποιήσουν την εσωτερική τους θέση παρά να αναλάβουν το ρίσκο ενός πολέμου για την Κύπρο με αβέβαιη έκβαση Συμπερασματικά, η Ενωση της Κύπρου με την Ελλάδα δεν εξελήφθη ποτέ απο τις ελληνικές ελιτ σαν ενα ζωτικό εθνικό συμφέρον που θα δικαιολογούσε το υψηλό, μεγάλου ρίσκου, τίμημα του Πολέμου. Τελικά, η τουρκική αντίδραση και η βαθμιαία απομάκρυνση των Ελληνο-κυπριακών ελιτ απο το ενωτικό αφήγημα, ανέβασε το τίμημα της Ενωσης πολυ ψηλά για την Ελλάδα της εποχής.
Abstract:
Greece and Turkey fiercely competed for over 20 years (from 1955 to 1974) for the control of Southeast Mediterranean and Cyprus island. Finally, Turkey achieved her strategic target to divide the island, invading it in 1974. Turkish ‘Taksim’= ‘Division’ strategy succeeded over Greek ‘Enosis’= ‘Unification’ strategy. The outcome of this competition cannot be interpreted by Neorealist Theory: Despite having one-third of the Turkish population, Greece had managed to maintain over the 60s and 70s a comparable GDP, in absolute numbers, with the Turkish one. This economic strength was translated in turn to a strong military expenditure: from 1955 to 1974 Greece had spent for her military, in constant prices, 89% of the amount that Turkey spent for her own one. With this money, Greece established an airforce and navy balance of power over Aegean front. Still, geography was working in favor of Turkey in Cyprus front, as this was too far away from the greek airforce bases in the mainland. However, lack of night fighting capabilities of Turkish airforce over that period, seriously increased chances of survival for the greek ground forces that had put the island under their control from 1964 to 1974. Therefore, according to Neorealist Theory, Greece held enough power: 1. To integrate Cyprus during 1964 Crisis, 2. To resist Turkish coercion in 1967 and keep her ground troops on the island (vital to deter a Turkish landing) , 3. Try a (high risk) Air Coercion campaign in Aegean in 1974, to incur cost to Turkey and achieve a balanced resolution of Cyprus conflict. None of the above happened: instead, Greece opted to 1. Preserve status quo in 1964, 2. Appease Turkey in 1967 retrieving her troops from the island, and 3. Resorting to symbolic action in 1974 (by withdrawing herself from NATO). Greek behavior cannot be interpreted either by systemic pressures eg. the foreign policy of the hegemonic power of US: US foreign policy analysis over that period suggests that they have kept themselves afar from competing greek and Turkish nationalisms. However, Greek foreign policy can be successfully interpreted, using Neoclassical Realism Theory and inserting 2 intervening variables: elite beliefs and internal political situation. Analysis of the above variables suggests that: - Greek elites are fond of ‘Enosis’ but they are not willing to pay the price of a war with Turkey to achieve Enosis, either because they do not believe that a balance of power exists vs Turkey, in connection with the threat of a revisionist Bulgaria in the North, or simply because they do not consider that Enosis is achievable and/or is worth fighting a war with Turkey for her - In at least 2 cases (Papadopoulos in 1967 and Karamanlis in 1974), Greek leadership opted to stabilize their internal weak position instead of going to a high risk war with Turkey abroad. Conclusively, ‘Enosis’ was never considered by greek elites as a vital national interest that deserved the high-risk price of a war with Turkey. Finally, Turkish reaction and reluctance of greek-cypriot elites to drop their state independence, raised the price of Enosis very high for Greece.
Περιγραφή:
Διπλωματική εργασία - Πάντειο Πανεπιστήμιο. Τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών, ΠΜΣ, κατεύθυνση Διεθνείς Σχέσεις και Στρατηγικές Σπουδές, 2014
