Ίχνη ιστορίας, μνήμες και αφηγήσεις στο Γ' Νεκροταφείο Αθηνών: πρόταση για μια πολιτιστική διαδρομή
Τίτλος:
Traces of history, memories and narrations at the Third Cemetery of Athens: a proposal for a cultural route
Κύρια Υπευθυνότητα:
Αυγέρος, Κωνσταντίνος Ι.
Επιβλέπων:
Γκαζή, Ανδρομάχη
Θέματα:
Keywords:
Γ΄ Νεκροταφείο Αθηνών, δύσκολη μνήμη, προφορική ιστορία, πολιτιστική διαδρομή, Γερμανική Κατοχή, Μπελογιάννης, ρεμπέτικο Third Cemetery of Athens, difficult memory, oral history, cultural route, Occupation, German Occupation, Beloyannis, rebetiko
Ημερομηνία Έκδοσης:
2019
Εκδότης:
Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών
Περίληψη:
Το Γ΄ Νεκροταφείο Αθηνών αποτελεί έναν σημαίνοντα ιστορικό και πολιτισμικό χώρο της Αθήνας. Αποτελεί το μεγαλύτερο σε έκταση νεκροταφείο των Βαλκανίων με δεκάδες χιλιάδες ταφικά μνημεία, ορισμένα εκ των οποίων ανήκουν σε σημαντικές προσωπικότητες της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας, όπως ο Νίκος Μπελογιάννης, ο Μάρκος Βαμβακάρης και ο Γιώργος Ζαμπέτας. Η απόφαση για τη δημιουργία του νεκροταφείου για τον ενταφιασμό πολιτών που κατοικούσαν στις δυτικές συνοικίες της πόλης εντοπίζεται το 1935 επί δημαρχίας Κ. Κοτζιά. Σήμερα βρίσκεται στην επικράτεια του δήμου Νίκαιας-Αγ. Ι. Ρέντη. Στο χώρο του κοιμητηρίου υπάρχει και το δεύτερο εβραϊκό νεκροταφείο της Αθήνας, το μοναδικό που χρησιμοποιείται σήμερα. Τέλος, στο εσωτερικό του νεκροταφείου υπάρχουν και τα σημαντικά μνημεία των εκτελεσμένων στο Μπλόκο της Κοκκινιάς, της Σφαγής του Αιγάλεω και ο ομαδικός τάφος των εκτελεσθέντων στα μπλόκα και στο Σκοπευτήριο της Καισαριανής τον Πρωτομαγιά του ’44. Πρόκειται για σημαντικά γεγονότα της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας, τα οποία έλαβαν χώρα λίγο πριν την αποχώρηση των γερμανικών στρατευμάτων από την Αθήνα, τον Οκτώβριο του 1944. Για την ιστορία του νεκροταφείου, εκτός από την υπάρχουσα βιβλιογραφία, ερευνήθηκε και το Ιστορικό και Δημοτικό Αρχείο του Δήμου Αθηναίων. Τα μνημεία που απασχολούν την παρούσα έρευνα είναι το μνημείο της Εθνικής Αντίστασης, το μνημείο Εκτελεσθέντων Πολιτών του δήμου Αιγάλεω, το κοινοτάφιο των εκτελεσμένων στα μπλόκα, ο τάφος του Νίκου Μπελογιάννη, ο τάφος του Μάρκου Βαμβακάρη και ο τάφος του Γιώργου Ζαμπέτα. Το Γ΄ Νεκροταφείο είναι ένας χώρος μνήμης, ατομικής και συλλογικής, που μπορεί να αναπαραγάγει τις μνήμες των τοπικών κοινοτήτων που ζουν γύρω του, αλλά και μνήμες σε εθνικό επίπεδο. Έτσι, γίνεται καταρχήν μια επισκόπηση της βιβλιογραφίας που σχετίζεται με την ατομική και συλλογική μνήμη, τη δύσκολη μνήμη και την προφορική ιστορία. Στη συνέχεια, η έρευνα επιχειρεί να αναδείξει αυτές τις μνήμες, αξιοποιώντας προφορικές μαρτυρίες ανθρώπων που είτε γνώρισαν οι ίδιοι κάποια από τα σημαίνοντα πρόσωπα που αναφέραμε προηγουμένως, είτε έχουν ακούσει διηγήσεις και μεταφέρουν τις ιστορίες δευτερογενώς. Οι προφορικές μαρτυρίες αναλύονται ανά θεματική ομάδα χρησιμοποιώντας, όπου αυτό είναι δυνατό, γραπτές πηγές σχετικές με τη καθεμία θεματική ομάδα. Οι θεματικές ομάδες των αφηγητών είναι πέντε: η ομάδα του Μπλόκου της Κοκκινιάς, η ομάδα της Σφαγής του Αιγάλεω, η ομάδα του Μπελογιάννη, η ομάδα του Βαμβακάρη και η ομάδα του Ζαμπέτα. Όσον αφορά τα μπλόκα, η έρευνα έδειξε ότι η συλλογική μνήμη είναι ζωντανή σήμερα στις τοπικές κοινότητες της Νίκαιας και του Αιγάλεω, ενώ εξίσου ζωντανή είναι η μνήμη των υπό μελέτη σημαινόντων προσώπων στις αντίστοιχες κοινωνικές ομάδες. Παρόλ’ αυτά, ανακύπτουν διαφορές στη συλλογική μνήμη, οι οποίες πηγάζουν από τις διαφορετικές συλλογικές ταυτότητες των αφηγητών όπως έχουν διαμορφωθεί σήμερα. Ο δεύτερος σκοπός της εργασίας είναι η δημιουργία μιας ακουστικής πολιτιστικής διαδρομής στο Γ΄ Νεκροταφείο με αξιοποίηση των προφορικών μαρτυριών και η απεικόνισή της σε τοπογραφικούς χάρτες της Διεύθυνσης Δημοτικής Περιουσίας του Δήμου Αθηναίων. Τέλος, κρίνεται αναγκαία η συνέχιση της έρευνας του Γ΄ Νεκροταφείου με τη διερεύνηση των μνημείων του εβραϊκού τμήματος και των άλλων ταφικών μνημείων που ανήκουν σε σημαντικές προσωπικότητες.
Abstract:
The Third Cemetery of Athens constitutes an eminent historical and cultural space of Athens. It constitutes the biggest in area cemetery of Balkans with tens of thousands of funerary monuments, some of which they belong to important personalities of the modern Greek history, such as Nikos Beloyannis, Markos Vamvakaris and Giorgos Zampetas. The decision for the cemetery’s creation is detected in 1935 in the mayoralty of K. Kotzias for the interment of the citizens that were residing in the city’s western quarter. Nowadays, it is located in the dominion of the municipality of Nikaia-Ag. I. Rentis. Furthermore, there is the second Jewish Cemetery of Athens in the area of the cemetery which is the only one that it is still operating. To conclude, inside the cemetery there are also the important monuments of the executed in the Encirclement of Kokkinia, the Massacre of Aigaleo and the group grave of the executed in the encirclements and in the Shooting Range of Kaisariani during the Mayday of ’44. These constitute important events of modern Greek history that took place just before the withdrawal of the German troops from Athens on October of 1944. For the history of the cemetery, except the existing bibliography, the Historical and Municipal Archive of the Municipality of Athens was investigated. The monuments which are of concern for the present research are: the monument of National Resistance, the monument of the Executed Citizens of the municipality of Aigaleo, the group grave of the executed during the encirclements, the grave of Nikos Beloyannis, the grave of Markos Vamvakaris and the grave of Giorgos Zampetas. The Third Cemetery is a space of memory, both personal and collective, which has the ability to reproduce the memories of the local communities who live nearby, but also the memories at national level. A bibliographical overview is done which relates with the personal and the collective memory, the difficult memory and the oral history. Moreover, the research attempts to highlight these memories, exploiting oral testimonies of people who either have met themselves some of these important characters that we mentioned before or have heard narratives and they carrying those stories secondhandedly. The oral testimonies are analyzed per theme group using, when this is possible, written sources according to each theme group. The narrators’ theme groups are five and consist of the group of the Encirclement of Kokkinia, the group of the Massacre of Aigaleo, the group of Beloyannis, the group of Vamvakaris and the group of Zampetas. Concerning the encirclements, the research revealed that the collective memory is still alive today in the local communities of Nikaia and Aigaleo, while the memory of the eminent personalities is evenly alive in the respectively social groups. However, some differences occur in the collective memory, which emanate from the different collective identities of the narrators that they have formed today. The second objective of this academic work is the creation of an acoustic cultural route inside the Third Cemetery using the oral testimonies and its display on the topographical maps of the Department of Municipal Property of the Municipality of Athens. Finally, we consider necessary the expansion of the research of the Third Cemetery with the exploration of the monuments which are located inside the Jewish part and also the other funerary monuments that belong to important personalities.
Περιγραφή:
Διπλωματική εργασία - Πάντειο Πανεπιστήμιο. Τμήμα Επικοινωνίας, Μέσων και Πολιτισμού, ΠΜΣ, κατεύθυνση Πολιτιστική Διαχείριση, 2019
