Η έννοια της απεξοικείωσης από το θέατρο στον κινηματογράφο
Τίτλος:
The estrangement effect from the art of theatre to the art of cinema
Κύρια Υπευθυνότητα:
Μακρόπουλος, Ιωάννης Γ.
Επιβλέπων:
Δημηρούλης, Δημήτρης Σ., 1952-
Θέματα:
Keywords:
Απεξοικείωση, αποαφηγηματικοποίηση, επικό θέατρο, μοντάζ των ατραξιόν, βάθος πεδίου Estrangement, defamiliarization epic theatre, montage of attraction, depth of field
Ημερομηνία Έκδοσης:
2017
Εκδότης:
Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών
Περίληψη:
Η «απεξοικείωση» ή «αποστασιοποίηση» όπως είναι πιο γνωστή στην ελληνική βιβλιογραφία, αποτελεί ένα αισθητικό ζήτημα με φιλοσοφικές και κοινωνικοπολιτικές προεκτάσεις, το οποίο στην τέχνη μπορεί να οριστεί ως η πρόκληση του ανοίκειου στον θεατή μέσα από αντιληπτικά σοκ προκειμένου αυτός να οδηγηθεί σε μια διαλεκτική στάση ενεργού δέκτη, τοποθετούμενος σε μια κριτική θέση σε σχέση με τον ψευδαισθησιακό κόσμο και την ταύτιση που του υποβάλλει η συμβατική αφήγηση. Σκοπός της εργασίας είναι να μελετηθούν οι απεξοικειωτικές τεχνικές που συναντώνται στο θέατρο και κυρίως στον κινηματογράφο, καθώς και η πορεία από το ένα μέσο στο άλλο, μέσα από τέσσερις αντιπροσωπευτικούς δημιουργούς, ενώ τίθεται επίσης το ερώτημα του κατά πόσο και με ποιούς τρόπους, η ρητορική της κινηματογραφικής εικόνας, μπορεί να αποτελέσει εργαλείο δυνάμει διαλεκτικής αφύπνισης. Οι τέσσερις δημιουργοί των οποίων το έργο εδώ προσεγγίζεται βιβλιογραφικά όσον αφορά τον πρώτο και επιπροσθέτως ποιοτικά όσον αφορά του επόμενους τρεις, είναι ο Bertolt Brecht από το θέατρο και οι Sergei Eisenstein, Orson Welles και Jean- Luc Godard από τον κινηματογράφο. Ο Brecht εκκινώντας από την παράδοση της απεξοικείωσης που προηγείται του ιδίου, δημιουργεί το επικό θέατρο και με σαφές ιδεολογικό πρόταγμα διεκδικεί το γκρέμισμα του «τέταρτου τοίχου» ο οποίος χωρίζει μεταφυσικά τον θεατή με τον ηθοποιό. Ο σύγχρονός του Eisenstein θέτει ένα σύνθετο θεωρητικό υπόβαθρο και με όπλο του το μοντάζ των ατραξιόν, καθοδηγεί τον θεατή σε μια αποαφηγηματικοποιημένη δομή με στόχο την πολιτική αφύπνιση. Ο αμερικανός Welles βρίσκει αρκετά διαφορετική χρήση στην απεξοικείωση. Χωρίς τις αντίστοιχες ιδεολογικές στοχεύσεις και με μια διαφορετική πρακτική στο μοντάζ δημιουργεί ένα πλαίσιο απεξοικείωσης με στόχο την διαλεκτική σκέψη, όπου όμως ο θεατής είναι συνδημιουργός όσον αφορά την διαμόρφωση των συμπερασμάτων του. Ο Godard κάνοντας πιο ακραία χρήση των απεξοικειωτικών εργαλείων, αποδομεί ποικιλοτρόπως την πλοκή και την αφήγηση και με πλήθος οπτικών και ακουστικών τεχνικών συντελεί στην δημιουργία ταινιών αναστοχαστικών που ενίοτε φτάνουν να μοιάζουν περισσότερο με δοκίμια. Μέσα από τη μελέτη αυτών των δημιουργών και των τεχνικών τους, τεκμαίρεται ότι η απεξοικείωση είναι ένα φαινόμενο με πολλές διαφορετικές πτυχές, με πολλά διαφορετικά εργαλεία, με πολλούς διαφορετικούς ενδεχόμενους επιμέρους στόχους και χειρισμούς. Αποτελεί όμως κοινή συνισταμένη το όραμα για μια πιο ενεργητική στάση για έναν θεατή οποίος αντιμετωπίζει διαλεκτικά το σύνθετο θέαμα που παρακολουθεί, αντί να το προσλαμβάνει παθητικά. Αυτό επιτυγχάνεται πάντα με απεξοικειωτικά εργαλεία που συνδυάζουν πλούσιο υπόβαθρο και δυναμικά στοιχεία καινοτομίας. Το εύρος των θεωρητικών προεκτάσεων της απεξοικείωσης, τις καθιστά εν δυνάμει συνιστώσες μιας μελλοντικής έρευνας η οποία θα εξειδικεύει το ζήτημα της απεξοικειώσης είτε πιο στενά στο κοινωνικοπολιτικό συγκείμενο, είτε υπό το πρίσμα των ψυχαναλυτικών αναγνώσεων του κινηματογράφου, είτε μέσα από έρευνα η οποία θα στοχεύει στην μελέτη της λειτουργίας συγκεκριμένων απεξοικειωτικών εφέ, σε συγκεκριμένους πληθυσμούς.
Abstract:
The “estrangement”, “alienation” or “defamiliarization” constitutes an aesthetic issue with philosophical and socio-political extensions. In art, it can be defined as the provocation of the un-familiar to the spectator through perceptual shocks, in order to lead him in a dialectical stance of being an active recipient, while placed in a critical position regarding the illusory world and the empathy that the conventional narrative submits him to. The aim of this dissertation is to study the estranging techniques which are encountered in theatre and even more in cinema and their course in the remediation process, mainly through four representative auteurs. Moreover, the question arises as to what extent and in which ways the rhetoric of the cinematic image can constitute a tool of potentially dialectical awakening. The work of four creators is approached - in a bibliographical way regarding Bertolt Brecht from theatre and also in a qualitative concerning the next three, who are Sergei Eisenstein, Orson Welles and Jean- Luc Godard from cinema. Brecht, mounting from the preceding tradition of “estrangement” creates the epical theatre and with a distinct ideological imperative asserts the breaking of the “fourth wall” which separates metaphysically the spectator from the actor. His contemporary, Eisenstein, establishes a complex theoretical background and with the montage of the attractions as a spearhead, leads the spectator in a de-narrative structure which aims to political awakening. Welles uses estrangement in a rather different way. Without equivalent ideological motives and with a different practical approach in the montage, he creates an estranging frame which aims to provoke dialectical thought. However, via the ambiguous storytelling the spectators actually become the co-creators of their own inductions. Godard, using the estrangement tools in a more far-fetched way he deconstructs in several ways the plot and the narrative. With a multitude of visual and audial techniques, he leads to creating self-reflective films which occasionally end up looking more akin to essays. Through the studying of these auteurs and their techniques, it is inferred that estrangement is a phenomenon with many different aspects and diverse tools, as well as a wide variety of individual goals and handling. However, it is characterised by resultant of a common vision about an energetic spectator who faces dialectically the complex show which he watches, instead of receiving it passively. This is achieved through the estranging tools that combine a rich intertextual background and dynamic elements of novelty. The range of the theoretical extensions of estrangement makes them potential components of any future research on estrangement which would further focus either through a tighter sociopolitical context, or under the prism of the psycho-analytical readings of cinema, or through research that would aim to the studying of the function of specific estrangement effects and the manner that certain samples of population respond to them.
Περιγραφή:
Διπλωματική εργασία - Πάντειο Πανεπιστήμιο. Τμήμα Επικοινωνίας, Μέσων και Πολιτισμού, ΠΜΣ, κατεύθυνση Επικοινωνία και Ρητορική των Μέσων, 2017
