Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών
Περίληψη:
Η αναθεώρηση έχει χαρακτηριστεί ως το μείζον νομικό εγχείρημα. Για την πραγματοποίησή της απαιτείται στενή ερμηνεία των σχετικών διατάξεων λόγω του αυστηρού χαρακτήρα του Συντάγματος. Επιτρέπεται η μερική και όχι η ολική αναθεώρηση. Πρέπει να επισημανθεί ότι η αναθεώρηση αποτελεί τον κανόνα, ενώ η απαγόρευση αναθεώρησης είναι η εξαίρεση. Έχουν τεθεί, ενόψει των ανωτέρω, ορισμένα όρια (ουσιαστικά και διαδικαστικά) στην άσκηση της αναθεωρητικής λειτουργίας από το συντακτικό νομοθέτη, μέσα στα οποία ασκεί την αναθεωρητική λειτουργία ο αναθεωρητικός νομοθέτης. Τα ουσιαστικά όρια αφορούν διατάξεις, που απαγορεύεται να θιγούν, οι οποίες αποτελούν το σκληρό πυρήνα των μη υποκείμενων σε αναθεώρηση διατάξεων. Τα όρια αυτά διέπονται από τον απολύτως αυστηρό χαρακτήρα του Συντάγματος. Τα διαδικαστικά όρια αφορούν τη διαδικασία της αναθεώρησης, η οποία πραγματοποιείται υπό πολύ αυστηρές προϋποθέσεις, και διέπονται από το σχετικά αυστηρό χαρακτήρα του Συντάγματος Στόχος αυτών των περιορισμών είναι η αποφυγή συχνών αναθεωρήσεων, η διατήρηση της συνέχειας και της ιστορίας του Συντάγματος, η προστασία του δημοκρατικού, φιλελεύθερου και κοινοβουλευτικού χαρακτήρα του πολιτεύματος, της αρχής της λαϊκής κυριαρχίας. Ειδικότερα, αναφορικά με τα ουσιαστικά όρια, πρόκειται για τον προαναφερόμενο σκληρό πυρήνα μη αναθεωρητέων διατάξεων, ο οποίος περιλαμβάνει δύο κατηγορίες διατάξεων: α) αυτές που καθορίζουν τη βάση και τη μορφή του πολιτεύματος ως Προεδρευομένης Κοινοβουλευτικής Δημοκρατίας. Πιο συγκεκριμένα, προστατεύονται οι διατάξεις που αφορούν θεμελιώδεις αρχές του πολιτεύματος, δηλαδή τη δημοκρατική, την προεδρευομένη και την κοινοβουλευτική μορφή του πολιτεύματος και επιπροσθέτως, τις βάσεις τους, δηλαδή την αρχή της λαϊκής κυριαρχίας, το αιρετό του Προέδρου της Δημοκρατίας και το κοινοβουλευτικό σύστημα, αντιστοίχως. Πρέπει να αναφερθεί συνοπτικά η απαγόρευση εισαγωγής στοιχείων προεδρικής υφής ως ζήτημα που έχει απασχολήσει πολλάκις τη θεωρία. Κάτι τέτοιο θα προσέκρουε στην κοινοβουλευτική αρχή, διότι θα συνυπήρχαν αυξημένες αρμοδιότητες του Προέδρου της Δημοκρατίας μαζί με το εδραιωμένο κοινοβουλευτικό σύστημα με λιγότερες αρμοδιότητες συγκριτικά με αυτές που ανατίθενται στο Κοινοβούλιο με βάση το ισχύον Σύνταγμα. Ο ρόλος του Προέδρου της Δημοκρατίας μετά το 1986 είναι καθαρά συμβολικός. Αποτελεί το ρυθμιστή του πολιτεύματος και έχει στάση υπερκομματική. Επίσης, η Κυβέρνηση είναι το μόνο αρμόδιο όργανο για τη χάραξη της γενικής πολιτικής της χώρας. Επιπροσθέτως, στο σκληρό πυρήνα εντάσσονται οι διατάξεις που αφορούν τον πολυκομματισμό, τους θεσμούς συμμετοχικής δημοκρατίας, τα δικαιώματα ομαδικής δράσης, όλα αυτά ως ενισχυτικά στοιχεία του πλουραλισμού της δημοκρατίας. Περαιτέρω, εντάσσεται ολόκληρος ο κατάλογος των ατομικών και κοινωνικών δικαιωμάτων, καθώς και το δικαίωμα τρίτης γενιάς στο περιβάλλον. Οι διατάξεις περί δικαστικού ελέγχου της συνταγματικότητας των νόμων δεν υπόκεινται σε αναθεώρηση, λόγω του αυστηρού χαρακτήρα του Συντάγματος. Αν δεν προστατεύονταν, η νομοθετική εξουσία θα εξέδιδε νόμους κατά παράβαση των συνταγματικών διατάξεων και αυτοί θα καθίσταντο δικαστικά ανέλεγκτοι. Αναφορικά με τη δυνατότητα εισαγωγής στο Σύνταγμα θεσμών ημιάμεσης δημοκρατίας, αυτό θα αντίκειτο στην κοινοβουλευτική αρχή και το αντιπροσωπευτικό σύστημα. β) Δεύτερη κατηγορία που εντάσσεται στο σκληρό πυρήνα αποτελούν οι ρητά απαριθμούμενες στο άρθρο 110 παρ. 1 διατάξεις (π.χ. η προστασία της αξίας του ανθρώπου της αρχής της ισότητας, της προσωπικής ελευθερίας, της διάκρισης των λειτουργιών). Σε γενικές γραμμές, κάθε διάταξη που νοηματικά διαδραματίζει ορισμένο ρόλο στη διαμόρφωση των ουσιωδών συστατικών του πολιτεύματος πρέπει να θεωρείται μη αναθεωρητέα. Οποιαδήποτε τροποποίηση είναι θεμιτή αρκεί να παραμένουν αλώβητα τα παραπάνω στοιχεία. Μία ενδεχόμενη αναθεώρηση της διάταξης του άρθρου 110 παρ. 1 θα έπληττε ό, τι αυτή θέλει να διασφαλίσει και θα αυτοαναιρούνταν η αυστηρότητά της. Ό, τι απαγορεύει έμμεσα, δεν μπορεί να γίνει άμεσα με την τροποποίηση ή της κατάργησή της. Η συστολή του σκληρού πυρήνα θα αποτελούσε πρόδηλη καταστρατήγηση του Συντάγματος. Η διαστολή του δεν θα έθιγε αυτό που θέλει να προστατεύσει ο συντακτικός νομοθέτης, αλλά αυτό δεν εμπίπτει στο πεδίο αρμοδιοτήτων του αναθεωρητικού νομοθέτη. Αναφορικά με τα διαδικαστικά όρια τη αναθεώρησης, αποκλειστικά αρμόδιο όργανο για την άσκηση της αναθεωρητικής λειτουργίας είναι η Αναθεωρητική Βουλή, η οποία διαφοροποιείται από το απλό νομοθετικό όργανο. Η αναθεωρητική διαδικασία πραγματοποιείται σε τρία στάδια: α) Η πρόταση περί αναθεώρησης υποβάλλεται στην ήδη υπάρχουσα Βουλή συνοδευόμενη από αιτιολογική έκθεση. Εν συνεχεία, διαπιστώνεται η ανάγκη διεξαγωγής της αναθεώρησης για συγκεκριμένες διατάξεις και συστήνεται Ειδική Κοινοβουλευτική Επιτροπή Αναθεώρησης. Η απόφαση λαμβάνεται σε δύο διαφορετικές ψηφοφορίες, οι οποίες απέχουν μεταξύ τους τουλάχιστον ένα μήνα (ώριμος χρόνος) με πλειοψηφία είτε των 3/5 του όλου αριθμού των Βουλευτών (180/300), είτε την απόλυτη πλειοψηφία (151/300). β) Λαμβάνει χώρα η διεξαγωγή γενικών βουλευτικών εκλογών για ανάδειξη της Αναθεωρητικής Βουλής (ενεργοποίηση της αρχής της λαϊκής κυριαρχίας). Ο λαός παίρνει έμμεσα θέση και ψηφίζει τους αντιπροσώπου του. γ) Εξετάζεται από την Αναθεωρητική Βουλή η πρόταση της πρώτης Βουλής. Η Αναθεωρητική Βουλή δέχεται ή απορρίπτει εν όλω την πρόταση. Τηρείται υποχρεωτικά ο κατάλογος των διατάξεων που κατατέθηκε στην πρώτη Βουλή (δεν δύναται να αναθεωρηθεί διάταξη, η οποία δεν υπήρχε στον κατάλογο. Μπορεί, όμως, να μην αναθεωρηθεί διάταξη που υπήρχε στον κατάλογο), αλλά η Αναθεωρητική Βουλή δεν δεσμεύεται ως προς το περιεχόμενο που έδωσε η πρώτη Βουλή στις προς αναθεώρηση διατάξεις. Στη συνέχεια, ψηφίζεται η αναθεώρηση. Η πλειοψηφία που απαιτείται εξαρτάται από εκείνη με την οποία ελήφθη η απόφαση περί αναθεώρησης της πρώτης Βουλής. Αν εκείνη ελήφθη με πλειοψηφία των 3/5, αρκεί για τη λήψη απόφασης της Αναθεωρητικής Βουλής η απόλυτη πλειοψηφία (151/300) και αντιστρόφως. Η αναθεώρηση πραγματοποιείται για κάθε διάταξη ξεχωριστά και κάθε ψηφιζόμενη αναθεώρηση δημοσιεύεται στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως εντός δεκαήμερης προθεσμίας. Τέλος, ττίθεται σε ισχύ με ειδικό ψήφισμα της Αναθεωρητικής Βουλής. Αναφορικά με τη δυνατότητα αναθεώρησης των διατάξεων του άρθρου 110 παρ. 2 – 6, οι εν λόγω διατάξεις δεν υπόκεινται σε αναθεώρηση αν θίγεται ο αυστηρός χαρακτήρας του Συντάγματος. Επιτρέπεται απλούστευση της διαδικασίας εντός των ορίων που θέτει το Σύνταγμα, διατηρώντας αλώβητα τα ουσιώδη στοιχεία της αναθεωρητικής διαδικασίας (αυξημένες πλειοψηφίες, χρονικός περιορισμός, έκφραση αρχής λαϊκής κυριαρχίας μέσω βουλευτικών εκλογών, δύο διαδοχικές Βουλές). Απαγορεύεται η πραγματοποίηση της αναθεωρητικής διαδικασίας μέσω δημοψηφίσματος, διότι θα υποκαθίστατο το συνταγματικώς αποκλειστικό αρμόδιο όργανο από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας ως προς την πρωτοβουλία εκκίνησης της αναθεωρητικής διαδικασίας και από το λαό ως προς τη διεξαγωγή της αναθεώρησης σε όλες τις φάσεις. Όσον αφορά το ζήτημα εάν επιτρέπεται ο δικαστικός έλεγχος της αναθεώρησης, πρέπει να αναφερθεί ότι ελέγχεται δικαστικά η ανάδειξη της Αναθεωρητικής Βουλής μέσω των βουλευτικών εκλογών από το Ανώτατο Ειδικό Δικαστήριο. Περαιτέρω, είναι δυνατό να ελεγχθεί αν τηρήθηκαν τα ουσιαστικά όρια και δεν τα υπερέβη το αρμόδιο όργανο. Εάν δεν ελέγχονταν, ο αυστηρός χαρακτήρας που διέπει την αναθεωρητική λειτουργία στο σύνολό της, θα αναιρούνταν. Τα διαδικαστικά όρια αποτελούν interna corporis της Βουλής και είναι δύσκολο να ελεγχθεί δικαστικά αν τηρήθηκαν. Συμπερασματικά, η αναθεώρηση αντιμετωπίζεται ως ένα διαρκές πρόβλημα ερμηνείας του Συντάγματος. Για να διευκολύνεται η άσκηση της αναθεωρητικής λειτουργίας, η ερμηνεία των σχετικών διατάξεων πρέπει να πραγματοποιείται με γνώμονα τη βούληση του συντακτικού νομοθέτη και τη διατήρηση της ιστορίας, της συνέχειας και του αυστηρού χαρακτήρα του Συντάγματος.
Abstract:
The constitutional revision has been characterized as the major legal venture. Due to the strict nature of the Constitution, a strict interpretation of its relative provisions is required for the revision’s carrying out. Thus only the partial revision of the Constitution –and not a total one- is permitted. It should also be noted that the revision is the norm, whereas a prohibition against the constitutional revision is only an exception to the above norm. Based on the aforementioned, there are some limits (substantive and procedural) regarding the power of revision exercised by the constitutional legislator, within which limits the revisionary legislator exercises his power of revision. The substantive limits are related to provisions, which must not be amended, as they constitute the scope of constitutional provisions, not being subject to revision. These limits are being ruled by the Constitution’s absolutely strict nature. The procedural limits refer to the revision process, which takes place under very strict requirements, and are being ruled by the Constitution’s relatively strict nature. The objective of these restrictions is the avoidance of repeated revisions, the maintenance of the Constitution’s continuity and history, the protection of the democratic, liberal and parliamentary nature of the system of government, as well as of the principle of popular sovereignty. In particular, in respect of the substantive limits, they are identical with the aforesaid scope of provisions not being subject to revision, which scope includes two categories of provisions: a) those determining the foundation and form of government as Unitary Parliamentary Republic. More specifically, the provisions under protection refer to the fundamental principles of the system of government, namely the democratic and parliamentary form of government under the President of the Republic as the nominal head of state, and furthermore to their foundations, namely the principle of popular sovereignty, the elective character accompanying the office of the President of the Republic and the parliamentary system, accordingly. The prohibition on importing elements of presidential origin into the form of government should be briefly pointed out as a matter which has been oftentimes brought out in the legal doctrine. The above would be contrary to the parliamentary principle, since in this case the increased powers of the President of the Republic would coexist with an established parliamentary system with restricted powers, compared to those conferred on the Parliament pursuant to the Constitution in force. The role of the President of the Republic has become purely symbolic since 1986. He constitutes the regulator of the form of government and maintains an impartial stance above political parties. Moreover, the Government constitutes the only competent body for the general policymaking of the country. Additionally, the constitutional scope includes the provisions referring to the existence of a multiparty system, the institutions of participatory democracy, the rights of collective action, all the above being reinforcing elements of the democratic pluralism. Apart from the above, the entire list of individual and social rights, as well as the third-generation right to the environment is also included in the above scope. The provisions regarding the judicial control over the constitutionality of laws are not subject to revision due to the Constitution’s strict nature. In case they were not protected, the legislative power would issue laws in contravention of the constitutional provisions and the above laws could not be brought under judicial control. Regarding the possibility of importing institutions of semi-direct democracy in the Constitution, this would be contrary to the parliamentary principle and the representative system. b) The provisions, expressly listed in article 110 par. 1 (ex. the protection of the value of human being, of the equality principle, of personal liberty, of the separation of powers) constitute the second category, falling within the above constitutional scope. In general, each provision conceptually contributing to the formation of the substantial components of the form of government shall not be subject to revision. Any amendment is permissible as long as the above elements remain intact. A possible revision of the provision of article 110 par. 1 would challenge all these things this provision tries to ensure and its strictness would be set aside by itself. Anything indirectly forbidden cannot be directly achieved through the provision’s amendment or repeal. The contraction of the constitutional scope would be an obvious circumvention of the Constitution itself. Regarding its dilation, it would not challenge what the constitutional legislator wishes to protect, but it does not fall within the competence of the revisionary legislator. As far as the procedural limits of the revision are concerned, the Revisionary Parliament, which differs from a regular legislative body, constitutes the only competent body for the exercise of the revisionary power. The revisionary process follows three phases: a) The revision proposal is being submitted to the existing Parliament, accompanied by an explanatory report. Thereafter, the need for revision of certain provisions shall be ascertained and followed by the creation of a Special Parliamentary Committee for the Revision. The resolution is being made after two separate ballots, held at least one month apart (maturity time) by an absolute majority of the total number of its members (180/300), or by the absolute majority (151/300). b) General elections are being conducted for the appointment of the Revisionary Parliament (activation of the principle of popular sovereignty). The People is indirectly expressed and votes for its representatives. c) The proposal of the first Parliament is being examined by the Revisionary Parliament. The latter either accepts or rejects the proposal in its entirety. It is obligatory a list of the provisions submitted for revision before the first Parliament to be kept (any provision not included in the above list cannot be revised), but the content given by the first Parliament to the provision to be revised is not binding for the Revisionary Parliament. Subsequently, the revision is being voted. The majority, required at this phase, depends on the majority achieved in the ballot of the first Parliament, resulting in the revision resolution. If the above resolution was made by a three-fifths majority (3/5), the absolute majority (150/300) is sufficient for the resolution of the Revisionary Parliament and vice versa. The revision takes place for each provision separately and each duly voted revision shall be published in the Government Gazette within ten days of its adoption. Lastly, each revision comes into force through a special resolution of the Revisionary Parliament. Regarding the possibility of revising the provisions of article 110 par. 2-6, the above provisions are not subject to revision in case the strict nature of the Constitution is being challenged. A simplification of the process is permitted only within the limits defined by the Constitution itself, while the substantial elements of the revisionary process remain intact (enhanced majorities, time limitation, implementation of the principle of popular sovereignty through the general elections, two successive Parliaments). The carrying out of the revisionary process through a referendum is prohibited, since in this way the sole competent body under the Constitution would be replaced by the President of the Republic in respect of the initiative of launching the revisionary process and by the People in respect of the conduct of the revision in all phases. Upon the issue, whether a judicial control of the revision is permitted or not, it should be noted that the appointment of the Revisionary Parliament is subject to control through the general elections by the Supreme Special Court. Moreover, it can be checked whether the substantive limits have been respected and not contravened by the competent body. In case they were not subject to control, the strict nature which characterizes the revisionary process in its entity would be detracted. However, the procedural limits constitute an interna corporis matter of the Parliament and it is quite difficult to check whether they were complied with or not. In conclusion, the constitutional revision is being treated as a permanent issue of interpretation of the Constitution. In order for the exercise of the revisionary power to be facilitated, the interpretation of the relative provisions should be made in accordance with the intention of the constitutional legislator and the maintenance of the Constitution’s history, continuity and strict nature.
Περιγραφή:
Διπλωματική εργασία - Πάντειο Πανεπιστήμιο. Τμήμα Δημόσιας Διοίκησης, ΠΜΣ, κατεύθυνση Νομικός Πολιτισμός : Δημόσιο και Ιδιωτικό Δίκαιο, 2016
