Τα εκλογικά συστήματα που ίσχυσαν στην Ελλάδα κατά την μεταπολίτευση
Τίτλος:
The electoral systems in effect in Greece during the post-junta period
Κύρια Υπευθυνότητα:
Κλημέντζος, Δημήτριος Π.
Επιβλέπων:
Νικολόπουλος, Ηλίας
Θέματα:
Ελλάδα -- Πολιτική και διακυβέρνηση -- 1974- Ελλάδα -- Ιστορία -- 1974- Greece -- History -- 1974- Greece -- Politics and government --1974-
Keywords:
Αναλογικό εκλογικό σύστημα Εκλογές Εκλογική περιφέρεια Εκλογικό μέτρο Εκλογική «λίστα» Εκλογικός νόμος Εκλογικός συνδυασμός Επίπεδα κατανομών Μεταπολίτευση Μικτά εκλογικά συστήματα Όριο εκπροσώπησης Πολιτικά κόμματα Πλειοψηφικό εκλογικό σύστημα Σύνταγμα Ψήφος Proportional electoral system Elections Electoral district Electoral quota Electoral 'list' Electoral law Electoral candidates Distribution levels Post-junta period Mixed electoral systems Threshold of representation Political parties Majority electoral system Constitution Vote
Ημερομηνία Έκδοσης:
2015
Εκδότης:
Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών
Περίληψη:
Κάθε ευνομούμενη κοινωνία, οργανωμένη βάσει των καθιερωμένων δημοκρατικών αρχών, θεμελιώνει την ίδια της την ύπαρξη στην απρόσκοπτη και ελεύθερη διεξαγωγή των εκλογών. Η θεμελιώδης αυτή προϋπόθεση για την ύπαρξη και λειτουργία ενός δημοκρατικού κράτους κατοχυρώνει συνταγματικά και εδραιώνει τη Λαϊκή βούληση ως κυρίαρχη εξουσία. Το δημοκρατικό πολίτευμα ως απόρροια της κυρίαρχης θέσης του Λαού, στηρίζεται στην παρουσία και δράση των πολιτικών κομμάτων που με τη σειρά τους εξασφαλίζουν την πολυφωνία και το σεβασμό στην έκφραση της διαφορετικότητας. Η ενεργός συμμετοχή των πολιτών στη διαμόρφωση των πολιτικών εξελίξεων αποτελεί το ζητούμενο για κάθε κοινωνία, που λειτουργεί εντός του γενικά αποδεκτού δημοκρατικού πλαισίου. Μέσω του αποτελέσματος της εκλογικής διαδικασίας, θα εκφραστεί η κυρίαρχη λαϊκή θέληση και θα προκύψει το Κοινοβούλιο. Ο ρόλος του Κοινοβουλίου, ως θεματοφύλακας του πολιτεύματος καθορίζεται από τις αρμοδιότητες που του αναγνωρίζονται και είναι καθοριστικός για τη θωράκιση της δημοκρατίας. Η μέθοδος βάσει της οποίας μετατρέπονται οι ψήφοι των εκλογέων σε κοινοβουλευτική εκπροσώπηση αποτελεί το εκλογικό σύστημα, το οποίο και εξειδικεύεται, κάθε φορά, από τον ισχύοντα εκλογικό νόμο. Οι όροι «εκλογικό σύστημα» και «εκλογικός νόμος» όπως συναντώνται τουλάχιστον στα επιστημονικά κείμενα και στην εν γένει βιβλιογραφία, ουσιαστικά ταυτίζονται αν και εννοιολογικά δεν συμπίπτουν απολύτως. Καταχρηστικά όμως έχουν επιβληθεί σαν ταυτόσημες έννοιες και έτσι χρησιμοποιούνται και στο παρόν εκπόνημα. Ο καθοριστικός ρόλος του εκλογικού συστήματος στη διαμόρφωση του τελικού εκλογικού αποτελέσματος το καθιστά πεδίο αντιπαράθεσης αλλά και σύνθεσης των αντίρροπων πολιτικών δυνάμεων που επιδιώκουν μέσω αυτού την επικράτηση ή τη διαιώνισή τους. Ο εκφυλισμός του εκλογικού συστήματος και η μετατροπή του από μέσο έκφρασης της κυρίαρχης βούλησης σε όργανο χειραγώγησης της ψήφου σε καμία περίπτωση δε συνάδει με τη φύση ενός δημοκρατικού πολιτεύματος, αλλά δυστυχώς παρατηρείται πολύ συχνά. Τα κυριότερα εκλογικά συστήματα είναι το πλειοψηφικό, το αναλογικό και τα μικτά εκλογικά συστήματα, που διαθέτουν χαρακτηριστικά τόσο των πλειοψηφικών όσο και των αναλογικών εκλογικών συστημάτων. Τα δικαιότερα εξ αυτών θεωρούνται τα αναλογικά, τα οποία όμως δεν εξασφαλίζουν σταθερές κυβερνήσεις. Αντίθετα, τα πλειοψηφικά που συνήθως συμβάλλουν στην εκλογή βιώσιμων κυβερνητικών σχημάτων χωρίς όμως να μπορούν να ικανοποιήσουν μια ισορροπημένη σχέση μεταξύ του εκλογικού αποτελέσματος και της κοινοβουλευτικής εκπροσώπησης. Τα μικτά, τέλος, εκλογικά συστήματα επιδιώκουν να συνδυάσουν τα θετικά στοιχεία και των δύο προαναφερθέντων εκλογικών συστημάτων, περιορίζοντας όσο το δυνατόν περισσότερο τα αρνητικά τους χαρακτηριστικά. Στη χώρα μας, κατά την περίοδο της μεταπολίτευσης ( από το 1974 έως σήμερα), παρατηρήθηκε έντονη απαξίωση του πολιτικού συστήματος αλλά και αδιαφορία για τις εκλογές, που εκφράστηκε και μέσω των μεγάλων ποσοστών αποχής, κατά την εκλογική διαδικασία. Την κρίσιμη αυτή ιστορική περίοδο, στην πατρίδα μας διεξήχθησαν εκλογές, βάσει εκλογικών συστημάτων που καταχρηστικά ονομάστηκαν «απλής αναλογικής» ή «ενισχυμένης αναλογικής» αφού τα έντονα πλειοψηφικά στοιχεία που διέθεταν καθιστούν το χαρακτηρισμό αυτό άστοχο. Οι ισχύουσες κοινωνικοοικονομικές συνθήκες, όπως εκδηλώθηκαν δια μέσου της βούλησης των διάφορων συντεχνιακών συμφερόντων, καθόρισαν σε σημαντικό βαθμό τη μορφή του συστήματος διεξαγωγής των εκλογών με απώτερο σκοπό τους την ενίσχυση της παρουσίας τους στο κοινοβούλιο. Επίσης, η πρόθεση του κάθε πολιτικού κόμματος να καθορίσει τον εκλογικό νόμο με τρόπο που θα διευκόλυνε την επικράτησή του οδήγησε, πολλές φορές, στα αντίθετα από τα επιδιωκόμενα αποτελέσματα. Συχνά παρατηρείται δηλαδή τα εκλογικά επιτελεία των εκάστοτε κυβερνητικών κομμάτων, να μην είναι σε θέση να εκτιμήσουν ορθά την διαμορφούμενη πολιτική κατάσταση και το πώς αυτή επηρεάζει το εκλογικό σώμα, με αποτέλεσμα να θεσπίζουν εκλογικούς νόμους που στο μέλλον θα αποδειχτούν δυσμενείς για την παράταξή τους και όχι για τους αντιπάλους τους. Το γεγονός ότι δεν καθορίζεται στο ελληνικό Σύνταγμα η μορφή που θα έχει το ισχύον κάθε φορά εκλογικό σύστημα αλλά αναγνωρίζεται στο κοινό νομοθέτη το δικαίωμα να το προσδιορίσει, καθιστά το ρόλο της δικαστικής εξουσίας καταλυτικό για τη νομιμοποίηση και αποδοχή του. Τα εκλογικά συστήματα αλλά και τα επιμέρους χαρακτηριστικά των εκλογικών νόμων οφείλουν, βέβαια, να είναι συμβατά με όσα ορίζουν οι γενικά καθιερωμένες συνταγματικές αρχές αλλά και να συμφωνούν με τη νομολογία των δικαστηρίων. Οι αρμοδιότητες όμως ελέγχου που σχετίζονται άμεσα με τις εκλογές και που διαθέτει τόσο το Α.Ε.Δ. όσο και ο Άρειος Πάγος αντιβαίνουν ως ένα βαθμό στην κυρίαρχη θέση της λαϊκής βούλησης, που εκφράζεται με τις εκλογές και υπό προϋποθέσεις δύναται να ανατραπεί από μία δικαστική απόφαση. Η φαλκίδευση της λαϊκής βούλησης, μέσω των καλπονοθευτικών χαρακτηριστικών των εκλογικών νόμων, η αδυναμία επίτευξης ισορροπημένης αντιστοίχισης μεταξύ των επιλογών των ψηφοφόρων και των εκλεγμένων βουλευτών καθώς και η αναγκαιότητα εκλογής σταθερών κυβερνήσεων καθιστά απαραίτητη τη δημιουργία ενός νέου εκλογικού συστήματος, που θα ενισχύει το ρόλο του κυρίαρχου Λαού και θα εκφράζει με δίκαιο τρόπο το εκλογικό αποτέλεσμα. Για την επίτευξη των παραπάνω, απαιτούνται βαθιές τομές στη λειτουργία του κράτους αλλά κυρίως η αλλαγή παγιωμένων αναχρονιστικών νοοτροπιών που εκπηγάζουν από την αντίληψη ότι το εκλογικό σύστημα πρέπει πρωτίστως να διαμορφώνει το πολιτικό σύστημα και δευτερευόντως να διαμορφώνεται από αυτό.
Abstract:
Every well governed society, organized according to established democratic principles, bases its very existence on the unhindered and free conduction of elections. This fundamental prerequisite for the existence and function of a democratic state constitutionally guarantees and consolidates the People's Will as the dominant power. The democratic regime, as a result of the dominant position of the People, is based on the presence and action of political parties, which in turn ensure pluralism and respect for the expression of diversity. Active citizen participation in the shaping of the political developments is essential to every society, operating within a generally accepted democratic framework. The elections reflect the sovereign will of the people and result in a Parliament. The role of the Parliament, as a guardian of the constitution, is determined by the responsibilities assigned to it and acts as an integral part in the protection of democracy. The method by which the votes of the voters are translated into a parliamentary representation constitutes the electoral system, which is filtered, each time, by whichever electoral law is in effect. The terms "electoral system" and "electoral law", as we come across them in scientific texts and literature in general, are actually one and the same even though they are not entirely similar in concept. They have been misused as equivalent concepts and in this manner they will be used throughout this essay. The crucial role of the electoral system in the formation of the final election result makes it a field for confrontation but also formulation of opposing political forces, who seek their prevalence or their perpetuation through it. The degeneration of the electoral system and its transformation from a means of expression of the sovereign will to a way to manipulate one’s vote, is in no case consistent with the nature of a democratic regime, but unfortunately turns out to be the case very often. The main electoral systems are the majority system, the proportional system and the mixed electoral systems, which combine characteristics from both the majority and the proportional systems. The most democratic are considered to be the proportional systems, even though they do not ensure stable governments. On the contrary, the majority systems usually contribute to the election of viable governments, but without a balanced relationship between election result and parliamentary representation. Finally, mixed electoral systems seek to combine the positive aspects of the two aforementioned electoral systems, reducing their negative traits as much as possible. In our country, during the post-dictatorship regime change (from 1974 until today), there was a strong depreciation of the political system as well as indifference towards the elections, which was reflected in great abstention rates in the election process. During this critical period in history, elections were held in our country, under electoral systems that were misnamed as "plain proportional" or "reinforced proportional", given their strong majoritarian features. The standing socio-economic conditions, as manifested through the will of various corporatist interests, largely determined the form of the electoral system, in order to make their presence stronger in parliament. Also, the intention of all political parties to determine the electoral law in a way that would facilitate their own victory often had the opposite of the desired effect. Oftentimes we see electoral staff from each political party not being able to fairly evaluate the forming political situation and how it affects the electoral body, resulting in electoral laws that eventually prove to be unfavorable for their party and not for their opponents. The fact that the Constitution of Greece does not determine the form of each electoral system in effect, but instead the legislators are the ones with the right to determine it themselves, makes the role of the judiciary power crucial to its legalization and acceptance. Electoral systems and the individual characteristics of electoral laws must certainly be compatible with everything determined by the well-established constitutional conventions, and should also agree with the jurisprudence of courts. However, these jurisdictions, that are directly related to the elections and belong both to the Supreme Special Court as well as the Hellenic Supreme Court of Civil and Penal Law (Areios Pagos), are to a certain extent contradictory to the dominant position of the popular will, voiced through elections. The undermining of the popular will, through electoral laws that enable vote manipulation, the failure to achieve a balanced match between the choices of the voters and the elected members of Parliament, as well as the need to elect stable governments necessitates the creation of a new electoral system that will reinforce the role of the sovereign People and fairly reflect the election result. In order to achieve all of the above, radical changes need to be made in the way the state functions, but most importantly we need to change the established and anachronistic mentalities that arise from the perception that the electoral system should primarily shape the political system and secondarily be shaped by it.
Περιγραφή:
Διπλωματική εργασία - Πάντειο Πανεπιστήμιο. Τμήμα Δημόσιας Διοίκησης, ΠΜΣ, κατεύθυνση Εθνική και Κοινοτική Διοίκηση, 2015
