Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών
Περίληψη:
Η παρούσα εργασία εκπονήθηκε στο πλαίσιο του Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών του τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας της Σχολής Πολιτικών Επιστημών του Παντείου Πανεπιστημίου Πολιτικών και Κοινωνικών Επιστημών. Βασικό της αντικείμενο αποτελεί η μελέτη των μνημείων και των μουσείων της Τήνου και η ανάλυση των δεδομένων που προκύπτουν από αυτή, σε συνάρτηση με την τοπική και την εθνική ιστορία. Επίσης καταπιάνεται με το αν και σε ποιο βαθμό η Δημόσια Ιστορία στην Τήνο, μέσα από αντικείμενα που είτε βρίσκονται σε θεατό (δημόσιο) χώρο είτε κοσμούν προθήκες μουσείων, συγκροτεί ή έστω υποβοηθά στη συγκρότηση τοπικής και εθνικής ταυτότητας, τόσο στους περίπου 10.000 χιλιάδες μονίμους κατοίκους όσο και στα εκατομμύρια των επισκεπτών του νησιού. Μελετώνται τα μνημεία και τα μουσεία της Τήνου ιδωμένα υπό το θεματικό πρίσμα της εθνικής ιστορίας των ετών 1866-2012. Επίσης συνεξετάζονται ως ενέργειες ανθρώπων ή φορέων που συνειδητά ή όχι επεδίωξαν να διαχειριστούν τη λεγόμενη συλλογική ιστορική μνήμη. Η έρευνα καταγράφει βεβαίως τις τεχνοτροπικές επιλογές, τους δημιουργούς, τα αισθητικά και καλλιτεχνικά χαρακτηριστικά κ.λπ. των μνημείων ενώ επίσης θα σταθεί –έστω και ενδεικτικά– σε εκθέματα των μουσείων, στον τρόπο έκθεσής τους καθώς και στις υποδομές που αυτά διαθέτουν. Η έμφαση ωστόσο δίδεται στην ιστορικότητα. Η εργασία θέτει τα εξής ζητούμενα: 1) Θεωρητική τεκμηρίωση της συγκρότησης των συμβολικών τόπων μνήμης της εθνικής ή της τοπικής ταυτότητας. 2) Σε βάθος ανάλυση μέρους των μνημείων και των εκθεμάτων μουσείων της Τήνου σε αντιπαραβολή με σπουδαία γεγονότα της εθνικής ιστορίας όπως είναι η Ελληνική Επανάσταση, οι Βαλκανικοί Πόλεμοι, οι δύο Παγκόσμιοι Πόλεμοι, οι εναλλαγές κυβερνήσεων, οικονομικές και κοινωνικές μεταβολές κ.ά. 3) Καταγραφή των πολιτικών της μνήμης που διαμόρφωσαν το ελληνικό έθνος-κράτος και οι τοπικοί φορείς ή ιδιώτες και το πώς αυτές εκφράστηκαν μέσα από την ανέγερση μνημείων και την ίδρυση μουσείων. Η εργασία βασίστηκε σε επιτόπια μελέτη των μνημείων και των μουσειακών χώρων, σε πρωτογενή αρχειακή έρευνα, σε συνεντεύξεις με πρόσωπα κύρους ή πρωταγωνιστές της δημιουργίας των αντικειμένων (μνημείων και μουσείων) που εξετάζονται και στη διεθνή και ελληνική βιβλιογραφία. Τα μνημεία και τα μουσεία αντιμετωπίζονται ως πρωτογενείς ιστορικές πηγές της εποχής δημιουργίας τους, αλλά και ως δευτερογενείς εγγραφές των ιστορικών γεγονότων που αφηγούνται. Ζητούμενο της μελέτης αποτελούν οι ιστορικές συνθήκες δημιουργίας των συγκεκριμένων μνημείων και μουσείων (συνθήκες ανάθεσης και εκτέλεσης): ποιος είχε την πρωτοβουλία, με ποιου δαπάνη ανεγείρονται τα μνημεία και ιδρύονται τα μουσεία, ποια είναι η υποδοχή και η πρόσληψη των συμβολισμών τους από την τοπική κοινωνία καθώς και η περαιτέρω ζωή τους. Τέλος, αναζητούνται οι μηχανισμοί διαχείρισης της μνήμης μέσω της τέχνης σε δημόσιο χώρο από τους φορείς που είχαν αυτή τη δυνατότητα (κράτος, ιδιώτες). Συμπεραίνουμε σε κάθε περίπτωση ότι τα μνημεία και τα μουσεία του νησιού της Τήνου έθεσαν και θέτουν πολύτιμες ψηφίδες στο μωσαϊκό της νεότερης ιστορίας του ιδιαίτερου αυτού τόπου. Και αυτό διότι η μελέτη των έργων και των χώρων αυτών μας βοηθά να αναγνώσουμε με μία διαφορετική ματιά το πρόσφατο παρελθόν της Τήνου, δίνοντάς μας μία οπτική για το πώς αντιλαμβάνονταν τα ιστορικά πράγματα φορείς και ιδιώτες του νησιού που είχαν την οικονομική –και όχι μόνο– δύναμη να εκφράσουν αυτές τις αντιλήψεις σε δημόσια θέα μέσα από πολύμορφα έργα τέχνης και κειμήλια. Οι εντόπιοι παράγοντες πρωταγωνιστούν σε αυτές τις διαδικασίες. Το ελληνικό κράτος σπάνια μέσω της εκάστοτε κυβέρνησης, συχνότερα μέσω της τοπικής αυτοδιοίκησης ή το ελεγχόμενο από αυτό Π.Ι.Ι.Ε.Τ, άλλοτε διακριτικά άλλοτε δυναμικά παρίσταται σε αυτές· κάποιες φορές τις κατευθύνει, κάποιες φορές τις ενισχύει, άλλες πάλι απλώς τις επιβραβεύει. Σε καμία πάντως περίπτωση δεν φαίνεται να θέτει εμπόδια στη δημιουργία μνημείων και μουσείων που αναπαράγουν ή αναπαριστούν μέσες άκρες την αφήγηση που και αυτό το ίδιο το ελληνικό κράτος υιοθετεί για τον εαυτό του. Περισσότερο ισχυρή φαντάζει τελικά η ταυτότητα της καλλιτεχνικής παράδοσης και του μαρμάρου του νησιού. Τελικά και η Τήνος δεν αποτελεί εξαίρεση στο γενικό κανόνα που θέλει τον κάθε τόπο να πράττει τα δέοντα προκειμένου να διαμορφώσει ή και να κατασκευάσει αν χρειαστεί μία τοπική ταυτότητα σαφώς διακριτή από τις λοιπές. Πλην όμως, εξίσου σαφώς, εντάσσεται αυτή η ταυτότητα στην εθνική αντίστοιχη. Δηλαδή οι Τηνιακοί διεκδικούν την ιδιαιτερότητα τους, τονίζουν ότι προσέφεραν στην πατρίδα ικανό αριθμό νεκρών και μαχητών, ευεργετών, ευπατρίδων, καλλιτεχνών, πολιτικών, αισίως αιμοδοτών καθώς επίσης και έναν λαϊκό πολιτισμό που ακουμπά στην αγροτική ζωή, στην σχέση με το μάρμαρο και ακόμη σε ειδικά ταλέντα (μοντέρνα τέχνη, σκίτσο κ.λπ.) φορείς του οποίου υπήρξαν οι Τήνιοι τα τελευταία 200 χρόνια. Ασφαλώς όμως παρουσιάζονται όλα τα παραπάνω ως αναπόσπαστα κομμάτια της εθνικής ελληνικής ιστορίας, τα ιστορικά υποκείμενα ως πιστοί στην ιδέα του έθνους πολίτες. Οι Τήνος διεκδικεί μία ξεχωριστή θέση στην ελληνική εθνική ιστορία, πάντοτε όμως εντός της τελευταίας· το σύνολο των μνημείων και των μουσείων του νησιού –τουλάχιστον στη συνείδησή τους– συνηγορούν προς αυτήν την κατεύθυνση, δικαιώνοντας έτσι, έως ένα βαθμό, τη γνωστή ρήση του μεγάλου ιστορικού και στοχαστή: «Όποιος ελέγχει το παρελθόν, μπορεί να ορίζει το παρόν» (Marc Ferro)
Abstract:
This work was undertaken as part of the Graduate Studies Program at the Department of Political Science and History, School of Political Sciences, Panteion University of Social and Political Sciences. The main objective of the work is to study the monuments and museums of Tinos and analyze the data derived from it, in accordance with the local and national history. It is also addressing the question whether and to what extent Public History in Tinos, through objects that are either visible in public or adorn museum showcases, establish or even assist in setting up the local or/and the national identity, to approximately 10,000 residents and millions of visitors. The monuments and museums of Tinos are studied with respect to the national history of the period 1866 – 2012. The activities of people or institutions that consciously or unconsciously sought to manage the so-called collective historic memory are also taken into consideration. This research work captures the stylistic choices, the creators, the aesthetic and artistic features etc. of the monuments. In addition, it refers to museum exhibits, their exhibition style and their infrastructure. However, the emphasis is given in the historicity. The work addresses the following issues: 1) Theoretical documentation of the establishment of the symbolic sites of memory with national or local identity. 2) In-depth analysis of individual monuments and museum exhibits of Tinos in comparison with important events in the national history such as the Greek Revolution, the Balkan Wars, the two World Wars, the alternation of governments, economic and social changes, etc. 3) Documentation of the memory policies that shaped the Greek nation-state and local agencies or individuals and how they were expressed through the erection of monuments and the establishment of museums. The thesis was based on a field study of monuments and museum spaces, on primary archives research, on interviews with authority individuals or protagonists of the creation of objects (monuments and museums) and on international and Greek bibliography. The monuments and museums are treated as primary historical sources of the period of their creation, but also as secondary records of historical events being narrated. Target of the study are the historical circumstances under which specific monuments and museums were established (awarded and executed): who had the initiative, who funded the erection of monuments and the museums foundation, what is the reception and uptake of their symbolism by the local community, as well as their future. Finally, the memory management mechanisms through art in the public applied by those who had the responsibility (the Greek State, individuals), are sought. We conclude in any case that the monuments and museums of the island of Tinos established and continue to establish a valuable foundation in the modern history of this special place. Study of those monuments and spaces helps us read with a different perspective the recent past, giving us a visual of how things were perceived by entities and individuals on the island who had the financial strength to express these beliefs in public view through multiform artworks and relics. Indigenous factors are the protagonists in these procedures. The Greek state, rarely through the federal government and often through local/state government or through the controlled by the state P.I.I.E.T (Pan-Hellenic Holy Foundation of Evaggelistria of Tinos) is either subtly or strongly present; sometimes it directs, sometimes it strengthens, occasionally it rewards them. In no case, however, seems to raise obstacles to the creation of monuments and museums that represent or reproduce the average narrative that Greek state itself adopts. Eventually Tinos is no exception to the general rule of every place that wants to perform the necessary to form or even build a local identity, distinct from the others. But, equally clearly, this local identity becomes part of the corresponding national identity. That is, the Tinians assert their particularity, underline that they offered a sufficient number of dead and soldiers to the country, in addition to benefactors, Eupatrids, artists, politicians, donors as well as they created popular culture that leans in rural life, in marble art and even in special talents (modern art, sketch, etc.) entities of which were the Tinians during the last 200 years. Mostly important appears to be the sculpture and the marble tradition of the island. Certainly all the above are presented as integral parts of the national Greek history; the historical subject citizens being loyal to the idea of the nation. Tinos claims a special place in Greek national history, but always within it; all the monuments and museums of the island (at least according to their worldview) militate towards this direction, thus justifying to some extent, the famous saying of the great historian and thinker: "He who controls the past, may define the present" (Marc Ferro).
Περιγραφή:
Διπλωματική εργασία - Πάντειο Πανεπιστήμιο. Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας, ΠΜΣ, κατεύθυνση Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία, 2014